Қоғам рухани жаңғыру мен құндылықтық ізденіс кезеңін бастан кешіп жатқан сәтте имандылық, адамгершілік, дін мен дәстүр төңірегіндегі сұрақтар бұрынғыдан да өзекті сипат алды.
Осындай күрделі кезеңде ел ішінде сөзімен ғана емес, ісімен де үлгі болып жүрген, жастарға жөн сілтеп, жамағатқа бағыт беріп жүрген дін қайраткерлерінің ой-пікірі айрықша маңызға ие. Солардың бірі – исламтанушы, имам әрі ұстаз Арман Қуанышбаев. Ол дінді құр уағызбен емес, өмірлік тәжірибемен, шынайы болмыспен сабақтастырып жеткізе алатын, қазіргі қоғамның сұранысы мен рухани ділін терең ұғынатын тұлға ретінде елге танымал.
Ұлт рухын жаңғыртудың негізі – діни сана мен адамгершілік құндылықтар. Бұл орайда рухани тәрбиенің мәні, жастардың жол таңдауы, имандылық пен қазіргі заманның үйлесімі – күн тәртібінен түспейтін маңызды мәселе. Осы және өзге де келелі жайттар төңірегінде біз Арман Қуанышбаевпен сұхбаттасқан едік.
– Арман, өзіңізге белгілі, соңғы уақытта елімізде адамгершілікке, имандылыққа жат түрлі келеңсіз құбылыстар жиі көрініс беріп жүр. Қалай ойлайсыз, рухани құндылықтардың әлсіреуіне не себеп?
– Рухани құндылықтардың әлсіреуі – күрделі мәселе. Біріншіден, жаһандану мен батыс мәдениетінің ықпалы ұлттық болмысымызды босаңсытып жіберді. Жастарымыз әлеуметтік желілер арқылы сыртқы мәдениеттің ықпалына көбірек түсіп, өз тамырымыздан алшақтауда. Екіншіден, экономикалық қиындықтар, күнкөріс қамы адамдарды рухани ізденістен алшақтатып, материалдық құндылықтарға басымдық беруге мәжбүр етуде. Үшіншіден, дұрыс діни білімнің жетіспеуі де осы мәселені ушықтырып отыр. Адамдар дінді сыртқы рәсімдермен шектеп, оның ішкі мәнін, рухани тереңдігін түсіне бермейді. Бұған білім беру жүйесіндегі рухани тәрбиенің әлсіздігін қоссақ, мәселенің тамыры тереңде жатыр.
– Жаһандану дәуірінде ұлттық рух пен имандылықты сақтау үшін не істеуіміз керек?
– Ұлттық рух пен имандылықты сақтау үшін ең алдымен өзіміздің тарихи тамырымызға, мәдениетімізге, діліміз бен дінімізге терең бойлауымыз керек. Бірінші, отбасында тәрбиеге мән беру қажет. Балаға кішкентайынан ата-баба дәстүрі, ұлттық құндылықтар мен имандылықтың мәнін үйрету керек. Екінші, білім беру жүйесінде рухани тәрбиеге басымдық беріп, жастарға ұлттық болмысымызды танытатын пәндерді күшейткен жөн
Үшінші, дінді дұрыс түсіну және түсіндіру маңызды. Дін – адамды адамгершілікке, ізгілікке жетелейтін құрал. Оны теріс мақсатта пайдаланбай, шынайы біліммен ұштастыру қажет. Сонымен қатар, ұлттық өнерді, әдебиетті, салт-дәстүрді насихаттау арқылы жастардың рухани иммунитетін қалыптастыру керек.
– Қазақ қоғамының дінге қатысты түсінігі, ұстанымы қаншалықты көңілге қонымды?
– Қазақ қоғамының дінге деген түсінігі әр түрлі. Бір жағынан, халықтың басым бөлігі дінді құрметтейді, мешітке барады, діни рәсімдерді орындайды. Бірақ діннің мәнін терең түсінуде кемшіліктер де бар. Көпшілік дінді тек намаз, ораза сияқты рәсімдермен байланыстырып, оның рухани, адамгершілік жағын назардан тыс қалдырады. Сонымен қатар, кейбір топтардың дінді теріс түсініп, радикалды бағытқа бой ұруы да алаңдатады. Дінді дұрыс түсіну үшін халыққа білімді имамдар, дінтанушылар керек. Дін – бөлшектеуші емес, біріктіруші күш болуы тиіс. Жалпы, қазақтың дінге деген көзқарасы көңілге қонымды, бірақ біліммен, шынайы түсінікпен толықтыру қажет.
– Жер-жерде мешіттердің көбеюіне қатысты «Мешіт салғанша мектеп салмай ма?» дейтін адамдардың да бар екені рас. Жалпы, мешіттің көбейіп жатқанына, хиджаб киетіндер мен әсіре уағызшыларға жұрт наразылығы, күмән-күдігі қаншалықты орынды?
– Мешіттердің көбеюі – руханиятқа деген сұраныстың белгісі. Мешіт тек ғибадат орны емес, ол – қоғамды біріктіретін, тәрбие беретін орталық. Бірақ «мешіт салғанша мектеп салу керек» деген пікірлер де түсінікті. Себебі білім – руханияттың негізі. Жалпы, мешіттер білім мен ізгілікті насихаттаса, олардың көп болғанынан зияндық көрмейміз. Тағы қосарым, мешіттегі білім мен тәрбиеге, сондай-ақ мектептердегі білім мен тәрбиеге әлі де болса жақсы реформалар керек.
Ал хиджабқа, уағызшыларға қатысты күмәндерге келсек, бұл мәселе де біліммен байланысты. Хиджаб – әйелдің жеке таңдауы, оны мәжбүрлеуге болмайды. Дін сырт пен ішкі жан дүние үйлесімділігін реттейді. Сол үшін тек сыртқы көрініс не тек ішкі көріністі дамытып бір жақты болу қате. Дін ұстанушыға да, оған шақырып уағыз айтушыға да осы тұс өте маңызды.
Дін уағызы да өзекті мәселе. Кейде осы дінді түрлі «психологтар», «блогерлер» сияқты маман емес адамдардан да естіп, олардың қателіктеріне куә боламыз. Кейде, уағызға рұқсаты жоқ адамдар дін туралы сөз қозғап елге күмән сеуіп жатады. Жалпы, дін уағызы жайлы ҚМДБ-да арнайы форум екі рет өткізілді. Ол жерде діни уағыз мәселесіндегі көп мәселелер қозғалды. Арнайы мониторинг жасайтын орталығымыз да жұмыс істей бастады.
– Адамның жүрегіне иман ұялатудың тиімді жолы қандай?
– Адамның жүрегіне иман ұялату үшін ең алдымен шынайылық пен үлгі керек. Сөзбен емес, іспен көрсету маңызды. Егер имам, ұстаз немесе ата-ана өзі ізгілікті, адалдықты, мейірімділікті көрсетсе, ол адамның жүрегіне жол табады. Екінші, дінді қорқытумен емес, махаббатпен, мейіріммен түсіндіру керек. Алла Тағаланың рақымдылығын, кешірімділігін айтып, адамды рухани ізденіске жетелеу қажет. Бірақ өмірдің өткіншілігін, зұлымдық жасаған адамның азапқа қалу ықтималын да ескерткен жөн.
Үшінші, білім беру. Діннің мәнін, мақсатын түсіндіретін кітаптар, уағыздар, әңгімелер арқылы адамның санасын ояту керек. Жүрекке иман ұялату – ұзақ процесс, ол шыдамдылық пен шынайы ниетті талап етеді.
– Жастарға рухани иммунитет қалыптастырудағы діннің ролі қандай болуы шарт?
– Діннің жастарға рухани иммунитет қалыптастырудағы ролі өте зор. Бірақ дінді қатаң ережелер жиынтығы ретінде емес, рухани байлық, адамгершіліктің қайнар көзі ретінде ұсыну керек. Жастарға дінді өмірлік бағдаршам ретінде түсіндіру қажет: ол адамды жамандықтан сақтайды, ізгілікке жетелейді. Діннің ролі – жастарды батыс мәдениетінің теріс ықпалынан, моральдық азғындықтан қорғау, оларға ұлттық болмыс пен имандылықты үйрету. Дін жастарды біріктіріп, оларға мақсат пен сенім беруі тиіс.
– Сізге ұстаз, имам, психолог ретінде жүгінетін адамдар көп пе? Олар қандай мәселелермен келеді?
– Иә, адамдармен осы мәселеде жиі араласамын. Көбі отбасылық мәселелермен, бала тәрбиесімен, рухани ізденіспен келеді.
Жастар арасында болашаққа сенімсіздік, мақсатсыздық, әлеуметтік желілердің кері әсері сияқты мәселелер жиі кездеседі. Құмар ойыны да өзекті тақырып.
Ересектер көбінесе экономикалық қиындықтар, рухани бостық, сенім дағдарысы туралы айтады. Көпшілік діннен жауап іздейді, бірақ мен оларға тек діни кеңес емес, психологиялық қолдау да жасауға әрекет етемін. Оларды әрдайым тыңдап, түсінуге тырысамын, өйткені адамның жүрегіне жол тауып Аллаға жақындату менің міндетім деп білемін.
– Халықтың жағдайынан хабардарсыз. Бүгінде ел неге зәру? Мәселелерді шешу жолдары қандай?
– Бүгінде халық руханиятқа, білімге, әділдікке зәру. Жастар мақсатсыздықтан, үлкендер әділетсіздіктен, қоғам болса бірліктің жетіспеуінен зардап шегуде. Экономикалық қиындықтар, әлеуметтік теңсіздік халықтың рухын түсіріп жатыр.
Шешім жолдары: бірінші, білім беру жүйесін түзеу – рухани тәрбиеге, ұлттық құндылықтарға басымдық беру. Екінші, әлеуметтік әділдікті орнату – халықтың билікке, жүйеге деген сенімін арттыру. Үшінші, дінді дұрыс насихаттау – мешіттерді білім және тәрбие орталығына айналдыру. Төртінші, жастарға қолдау – жұмыс орындары, рухани дамуға мүмкіндіктер жасау. Ең бастысы – халықты біріктіретін ортақ мақсат, ортақ сенім қалыптастыру керек. Біздің күшіміз – бірлікте, руханиятта.
– Әңгімеңізге рахмет!