Аqshamnews.kz тілшісі әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың дінтану кафедрасының аға оқытушысы, PhD докторант, қалалық ақпараттық-түсіндіру тобының сарапшысы Елнар Берікбаевпен экстремизм туралы сұхбаттасты.
– Елнар Ғалымжанұлы, дін атын жамылған экстремизмнің мәні неде?
Діни экстремизм – белгілі бір елге немесе дінге ғана тән құбылыс емес. Бұл – бүкіл әлемдік қауымдастыққа және кез келген мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігіне, аумақтық тұтастығына, азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарына төнетін зор қауіп.
Дін идеологиясын бүркенген экстремизм ұлтаралық, дінаралық қақтығыстарды өршітіп, қоғамдағы тыныштықты бұзады. Оның түпкі мақсаты – өз идеологиясын саясат пен күнделікті өмірге сіңіріп, діни қағидаларға негізделген бөлек мемлекет құру. Мұндай ағымдардың негізінде – дінді «тазарту» ұранын алға тартатын радикалды фундаментализм жатыр.
– Адамдар қалай экстремистік немесе террористік жолға түседі?
Радикалды топтарға адамдар өздігінен бара бермейді. Оларды арнайы дайындықтан өткен вербовшылар алдап-арбайды, сезімдеріне әсер етеді. «Жеңіл ақша», «әділетті қоғам» секілді уәделер айтылады, ал оның ауыр салдары туралы әдейі үнсіз қалады.
Радикалдану жолына әлеуметтік, отбасылық, жеке факторлар әсер етеді. Әсіресе, дінге қатысты сауатсыздық – ең басты қауіп. Қоғамдағы әділетсіздік, сыбайлас жемқорлық, сот шешімдеріне наразылық – мұның бәрін экстремистер өз мақсатына пайдаланады.
– Жақын адамыңыздың ықпалды діни идеологияға еріп кеткенін қалай аңғаруға болады?
Назар аударатын белгілер:
-
Отбасылық өмірге қызығушылығы азайып, тұйықталу;
-
Діни кітаптар мен уағыздарға, күмәнді сайттарға шамадан тыс көңіл бөлу;
-
Теологиялық тақырыпта өзгелермен дөрекі, агрессивті пікірталас жүргізу;
-
Күтпеген жерден шығындардың көбеюі;
-
Үйде күмәнді парақшалар, кітапшалар, брошюралардың пайда болуы.
Отбасы – адамның мінезі мен дүниетанымы қалыптасатын орта. Бала сұрақ қойса, ата-ана жауап беруден қашпауы керек. Егер бала мән-мағына іздеп, жауапты сырттан тапса, оны теріс бағыттағы адамдар иеленуі мүмкін.
– Экстремистер қоғамды дестабилизациялау үшін қандай заңдық тұстарды пайдаланады?
Мысалы, бірнеше жыл бұрын мектепте діни киім киюге тыйым салу қоғамда қызу талқыланды. Кейбірі мұны мұсылмандарды шектеу деп түсініп, ал вербовшылар осыны пайдаланып, ел ішінде арандату таратты.
Ал іс жүзінде бұл – барлық дін өкілдеріне ортақ талап. Қазақстан – зайырлы мемлекет, білім беру жүйесі діннен бөлек жұмыс істейді. Мектеп формасының бірыңғай болуы тәртіпке, теңдікке және балалардың оқуына назар аударуға көмектеседі.
– Конституциядағы «Қазақстан – зайырлы мемлекет» қағидасы нені білдіреді?
Зайырлылық – атеизм емес. Бұл – әр азаматтың діни сенім бостандығын қамтамасыз ету, бірақ мемлекеттің діни ұйымдардан бөлек болуы. Діни бірлестіктер заң алдында тең, ал ешбір дін өкілі заңды бұзғаны үшін жазадан босатылмайды.
– Экстремистік және деструктивті ағымдардан қалай сақтануға болады?
Негізгі кеңестер:
-
Сын тұрғысынан ойлау – кез келген ақпаратты тексеру, ресми тіркелген діни ұйымдардан сұрау.
-
Ұйымның ережесін зерттеу – деструктивті топтар жеке баю мен ықпалға ұмтылады.
-
Әлеуметтік байланысты үзбеу – отбасынан, достардан алшақтататын топтардан сақ болу.
-
Санаға бақылау жасау әдістерінен аулақ болу – гипноз, топтық транс, оқшаулау.
-
Сұрақ қоюдан қорықпау – ашық ұйымдар ережелерін түсіндіреді, жасырынбайды.
-
Бұрынғы мүшелердің пікірін тыңдау – заңды ұйым сынға төтеп береді.
-
Жақындармен кеңесу – сырт көз объективті бағасын береді.
-
Ішкі сезімге құлақ асу – бір нәрсе дұрыс еместей сезілсе, уақыт оздырмай байланыстан шығу.
Ең бастысы – діни сенім бостандығы адамдарды алдау мен зорлыққа шақыруға себеп болмауы тиіс. Заңды өрескел бұзған кез келген ұйымның қызметі сот арқылы тоқтатылады, ал зардап шеккендерге реабилитациялық көмек көрсетілуі керек.