Академиялық адалдық – студент пен оқытушы, мектеп пен қоғам арасындағы сенімді қалыптастыратын негізгі қағида. Алайда емтиханда көшіру, ЖИ-ге жүгіну, "сыбырлап ақылдасу" сияқты әрекеттер жиілеген ортада білім сапасы өседі деуге келе ме? Білім алушылар мен оқытушылардың пікіріне сүйеніп, бұл тақырыпты зерттеп көрдік.
Адалдық жоғалған жердегі білім сапасының деңгейі қандай?
Сынақ пен емтихан – адамның дайындығын, еңбегін, нақты білімін көрсететін кезең. Егер оқушы қулыққа барып көшірсе немесе дайын мәтінді плагиат ретінде өткізсе, оның шынайы білімі әділ бағаланбайды. Мұндай жағдайда мұғалім де, ата-ана да «қай тұсы әлсіз, нені күшейту керек?» деген сұраққа нақты жауап таба алмайды.
Нәтижесінде оқушы өзін өзі алдап, уақытша «жақсы бағаға» қанағаттанады. Ал адал дайындалған оқушымен қатар көшіру арқылы жоғары балл алғандардың пайда болуы әділетсіздік сезімін күшейтіп, қоғамда білім мен еңбекке сенімді әлсіретеді. Бедел де төмендейді: өйткені білім ордасы нәтиже үшін емес, «көрсеткіш үшін» жұмыс істейтіндей әсер қалдырады.
Неге оқушылар "өз біліміне" емес, көшіруге сүйенеді?
Автор жүргізген сауалнама дерегінше, оқушылардың шамамен 60%-ы кейде емтихан кезінде академиялық адалдыққа қайшы әрекеттерге баратынын ашық айтқан. Бұл – мәселенің кездейсоқ емес, жүйелі екенін аңғартады.
Себеп бірнешеу:
-
Білім беру сапасындағы олқылықтар. Кей жағдайда оқу материалы толық әрі түсінікті берілмесе, оқушының «өз күшіне» сенімі әлсірейді. Ал мұғалім тарапынан бақылау босаң болса, көшіру біртіндеп дағдыға айналады.
-
Жауапкершіліктің төмендеуі. Еңбек етпей-ақ нәтиже алуға болатынын көрген оқушы үшін «оңай жол» қалыпты тәсілге айналып кетуі мүмкін. Нағыз дайындалған оқушыға көшірудің қажеті жоқ, бірақ дайындық жоқ жерде қысқа жол іздеу көбейеді.
Қауіп әлде көмек: жасанды интеллектің жай-жапсары
Қазір оқушылар арасында жасанды интеллектке сүйену көбейіп келеді. ChatGPT секілді құралдар есеп шығарудан бастап эссе жазуға дейін «дайын жауап» ұсынып, оқушыны ойланбай орындауға үйретіп жіберуі мүмкін. Мұның салдары – сыни ойлау, өз ойын жеткізу, өз бетінше талдау дағдыларының әлсіреуі.
Дегенмен ЖИ-ді тек «көшіретін құрал» деп қарастыру да біржақты. Оны көмекші ретінде дұрыс қолдануға болады: мысалы, эссенің құрылымын ұсындыру, жоспар жасау, аргументтерді реттеу, бірақ мәтінді міндетті түрде өз ойыңмен, өз сөзіңмен жазу. Яғни мәселе – құралда емес, оны пайдаланудың мәдениетінде.
Академиялық адалдықты сақтау – өзгені емес, ең алдымен өзіңді алдамау. Ол білімнің бағасын түсірмей, қоғамдағы әділеттілікті қорғайды. Тек «заң қабылдау» жеткіліксіз: оны іске асыратын орта керек – мұғалім біліктілігі, әділ бақылау, түсіндіру жұмысы, оқушыларға адал еңбектің құнын ұғындыратын тренингтер. «Ел болам десең, бесігіңді түзе» дегендей, академиялық адалдық мәдениетін мектептен бастап қалыптастыру – білім сапасын көтерудің ең тиімді жолы.