قازاقستان بيىل دا جىلدار بويى ۇلتتىق عىلىمدى، ادەبيەتتى، جۋرناليستيكانى، ونەردى، سپورتتى جانە مادەني مۇرانى قالىپتاستىرعان ءبىرقاتار ايتۋلى تۇلعالارىنان ايىرىلدى. اqshamnews.kz ءتىلشىسى جىل پاراعى جابىلار تۇستا قازاق قوعامىنا مول ولجا سالىپ، اتى تاريحتا قالعان، بيىل باقيلىق بولعان تۇلعالاردى تىزىمدەدى.
كامال ءسارۋار ۇلى ورمانتايەۆ (11 قىركۇيەك 1936 جىل – 12 اقپان 2025 جىل)
1936-جىلى قىزىلوردا وبلىسى قارماقشى اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن.
پەدياتر، مەديسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، عىلىمعا ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەر، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پروفيلاكتيكالىق مەديسينا اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى جانە ۆيسە-پرەزيدەنتى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى. 1968-2011 جىلدارى قازۇمۋ-دىڭ بالالار حيرۋرگياسى كافەدراسىن باسقاردى، سونىمەن قاتار الماتى مەديسينا ينستيتۋتىنىڭ پەدياتريا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى (1978-1980، 1989-1991) جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پەدياتريا جانە بالالار حيرۋرگياسى عىلىمي ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى (1919-1918) بولدى. ول 20 مىڭعا جۋىق حيرۋرگيالىق ارالاسۋ جاساپ، قازاقستاندا ءبىرىنشى بولىپ بالالاردىڭ كەۋدە قۋىسىنىڭ تۋا بىتكەن دەفورماسياسىنا توراكوپلاستيكا جاسادى.
اكىم ۇرتاي ۇلى ءاشىموۆ (9 قىركۇيەك 1933 جىل – 22 ءساۋىر 2025 جىل)
اكىم تارازي 1933 جىلى الماتىدا تۋعان. جازۋشىنىڭ العاشقى كىتابى «قۇيرىقتى جۇلدىز» پوۆەسى 1966 جىلى شىققان.
اكىم ءتارازيدىڭ «تاسجارعان»، «قورقاۋ جۇلدىز»، «شەر»، «قيانات»، «مۇستافا شوقاي»، «موسكۆا – بالاساز» روماندارى، «اۋىل شەتىندەگى ءۇي»، «ءتاج»، «ماحاببات جىرى»، «كوك اسپاندا قىراعى كوز بار»، ت.ب. اڭگىمە-ەسسەلەرى مەن پوۆەستەرى، «جولى بولعىش جىگىت» پەسالار جيناعى جارىق كورگەن. 2023 جىلى مامىر ايىندا قالامگەردىڭ 12 تومدىق جيناعىنىڭ تۇساۋكەسەر ءراسىمى وتكەن.
اكىم ءتارازيدىڭ سەنارييى بويىنشا تۇسىرىلگەن «تۇلپاردىڭ ءىزى»، «ارمان – اتامان»، «قاراش-قاراش وقيعاسى»، «مۇستافا شوقاي»، «قىزجىلاعان» فيلمدەرى قازاق كينوسىنىڭ «التىن قورىنا» ەنگەن.
«كۇلمەيتىن كومەديا»، «جاقسى كىسى»، «جولى بولعىش جىگىت»، «اقىن، پەرىشتە، ماحاببات»، «ىندەت»، «ماحامبەت»، «لاينەر»، «ۇكىلى جۇلدىز»، «قىز ماحابباتى» جانە وزگە دە دراماتۋرگيالىق شىعارمالارى ەلىمىزدىڭ تەاتر ساحنالارىندا قويىلدى. جازۋشىنىڭ كوپتەگەن تۋىندىلارى ورىس، جۇڭگو، پولياك، بولگار جانە اعىلشىن تىلدەرىنە اۋدارىلعان.
اكىم تارازي ن.يا. ءبيچۋريننىڭ «ەجەلگى ۋاقىتتا ورتا ازيادا ءومىر سۇرگەن حالىقتار تۋرالى مالىمەتتەر جيناعى» («سوبرانيە سۆەدەنيي و ناروداح، وبيتاۆشيح ۆ سرەدنەي ازيي ۆ دريەۆنيە ۆرەمەنا») جانە «شىڭعىس اۋلەتىنەن شىققان العاشقى ءتورت حاننىڭ تاريحى» («يستوريا پەرۆىح چەتىرەح حانوۆ يز دوما چينگيزوۆا») اتتى تاريحي عىلىمي-زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىن، سونداي-اق، ف. رابلەنىڭ «گارگانتيۋا جانە پانتاگريۋەل» رومانىن قازاق تىلىنە ءتارجىمالاعان.
1994 جىلى «قۇرمەت» وردەنىمەن ماراپاتتالدى، 1997 جىلى «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى» اتاعىن الدى، 2002 جىلى قازاقستان مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتاندى. 2011 جىلى پراگا قالاسىندا فرانس كافكا اتىنداعى حالىقارالىق ادەبي سىيلىعىمەن ماراپاتتالدى. سول جىلى انگليادا ءا. ءتارازيدىڭ «قورقاۋ جۇلدىز» رومانى اعىلشىن تىلىندە جارىق كوردى. 2015 جىلى «وتان» وردەنىمەن ماراپاتتالعان. 2021 جىلى ونەر جانە ادەبيەت سالاسىنداعى جەتىستىكتەرى ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارى دارەجەلى ۇزدىك ناگراداسى – «قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى» اتاعىنىڭ يەگەرى اتانعان.
جابايحان مۇباراك ۇلى ءابدىلدين (16 اقپان 1933 جىل – 3 جەلتوقسان 2025 جىل)
جابايحان مۇباراك ۇلى 1933 جىلى 16 اقپاندا پاۆلودار وبلىسى، ماي اۋدانى، مايتۇبەك اۋىلىندا ءومىر ەسىگىن اشتى. ول 4 تومدىق «ديالەكتيكالىق لوگيكا» ەڭبەگىنىڭ اۆتورى رەتىندە بەلگىلى. عالىمنىڭ باسقارۋىمەن ديالەكتيكالىق لوگيكانىڭ كاتەگوريالارى، زاڭدارى مەن پرينسيپتەرىن تەرەڭىرەك زەرتتەۋگە ارنالعان ۇجىمدىق مونوگرافيالار دا جارىق كورگەن.
جابايحان ءابدىلدين 10 عىلىم دوكتورى مەن 40-قا جۋىق عىلىم كانديداتىن تاربيەلەپ شىعارعان.
مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ، «پاراسات» جانە ءىى، ءىىى دارەجەلى «بارىس» وردەندەرىنىڭ يەگەرى.
دۋلات يسابەكوۆ (20 جەلتوقسان 1942 جىل – 21 اقپان 2025 جىل)
دۋلات يسابەكوۆ - 1942 جىلى 20 جەلتوقساندا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى ارىس اۋدانى «لەنين جولى» اۋىلىندا تۋعان. 1963 جىلى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن. 1963-68 جج. قازاقستان رەسپۋبليكاسى تەليەۆيزيا جانە راديو حابارىن تاراتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميتەتتە اعا رەداكتور، 1968-70 جج. «قازاق سوۆەت ەنسيكلوپەدياسى» باس رەداكسياسىندا اعا عىلىمي رەداكتور، 1971-76 جج. «جۇلدىز» جۋرنالىندا ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، 1976-80 جج. «جالىن» باسپاسىندا رەداكسيا مەڭگەرۋشىسى، 1980-88 جج. ق ر مادەنيەت مينسترلىگى رەپەرتۋارلىق-رەداكسيالىق القاسىنىڭ باس رەداكتورى، 1988-97 جج. قازاق تەلەديدارىنىڭ باس رەداكتورى، «جازۋشى» باسپاسىنىڭ ديرەكتورى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ حاتشىسى، 1997 جىلدان مادەنيەتتانۋ عىلىمي ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى بولعان. بۇگىنگى تاڭدا رەسپۋبليكالىق مادەني-ساراپتامالىق «مادەنيەت» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ءقازۇوا-نىڭ پروفەسسورى.
1963 جىلى «جولدا» اتتى العاشقى اڭگiمەسi قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ «زامانداستار» دەگەن اڭگiمەلەر جيناعىنا ەندi. سول جىلى «شويىنقۇلاق» اتتى اڭگiمەسi «لەنينشiل جاس» گازەتiنiڭ ءۇش ءنومiرiنە جاريالانىپ، جاس جازۋشىنى وقۋشى قاۋىمعا كەڭiنەن تانىستىردى.
«گاۋھار تاس»، «دەرمەنە»، «پەرi مەن پەرiشتە»، «تiرشiلiك»، «وكپەك جولاۋشى»، «بiز سوعىستى كورگەن جوقپىز»، «قارعىن»(رومان، 1980) ت.ب. كىتاپتارى شىققان. «شويىنقۇلاق»، «اقىراماشتان ناۋرىزعا دەيiن»، «ەسكەرتكiش»، «سوسياليزم ءزاۋلiمi»، «كونفرونتاسيا»، «تالاحان-186»، «بوناپارتتىڭ ۇيلەنۋi»، «اي-پەتري اقيقاتى»، «كەمپiرلەر»، «شالدار»، «تىنىشتىق كۇزەتشiسi» سەكىلدى شىعارمالارى ءار جىلدارى جارىق كوردi. جەكەلەگەن پوۆەستەرi مەن اڭگiمەلەرi نەمiس، چەح، ۆەنگر، بولگار، جۇڭگو، ءتۇرiك، وزبەك جانە اعىلشىن تiلدەرiنە اۋدارىلىپ، شەت ەل وقىرماندارىنا دا كەڭىنەن تاڭىلدى. جازۋشىنىڭ شىعارمالارى بويىنشا «گاۋھار تاس» (1975)، «دەرمەنە» (1994)، «تاۋقىمەت» («تiرشiلiك» پوۆەسi بويىنشا، 1998)، «لوتورەيا» («ەرجەتكەنشە» پوۆەسى بويىنشا، 2013)، «بالۋان شولاق» («جاۋجۇرەك» پەساسى بويىنشا، 2019) اتتى كوركەم فيلمدەر مەن «اپكە» اتتى پەساسىنىڭ نەگىزىندە تەلەسەريال تۇسىرىلگەن. قازاق ساحناسى تاريحىندا وزىندىك ورنى بار 26-عا جۋىق پەسانىڭ اۆتورى.
قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى، ق ر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ جانە تاۋەلسىز قازاق پەن-كلۋبى مەن پلاتينالى «تارلان» سىيلىقتارىنىڭ، «دوستىق»، «قۇرمەت» وردەنiءنىڭ يەگەرى. قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى جازۋشىسى.
كۇلاش ءدىلدا قىزى احمەتوۆا (25 ءساۋىر 1946 - 14 قاراشا 2025)
كۇلاش احمەتوۆا 1946 جىلى 25 ساۋىردە قىرعىزستاندا تۋعان. 1961 جىلى جامبىل مەديسينالىق ۋچيليششەسىن، 1973 جىلى ءقازمۇۋدى تامامداعان.
اقىننىڭ ءار جىلدارى “اق گۇلىم مەنىڭ”، “سەن مەنىڭ باقىتىمسىڭ”، “بۇلاقتاعى جۇلدىزدار”، “مەيىرىم”، “جاپىراق – جازدىڭ جۇرەگى” اتتى ولەڭدەر جيناعى وقىرمانعا جاقسى تانىس.
1978 جىلى «سەن مەنىڭ باقىتىمسىڭ» اتتى كىتابى ءۇشىن قازاقستان لەنين كومسومولى سىيلىعى بەرىلدى
2006 جىلى «قۇت» كىتابى ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتاندى.
«بولاشاق» پوەماسى ءۇشىن ك.سيمونوۆ اتىنداعى حالىقارالىق سىيلىقتىڭ يەگەرى
2006 جىلى - قۇرمەت وردەنى
2017 جىلى - پاراسات وردەنى
جامبىل وبلىسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى
ق ر كوپتەگەن مەرەكەلىك مەدالدارىمەن جانە پرەزيدەنتتىڭ العىس حاتتارىمەن ماراپاتتالعان
ق ر تۇڭعىش پرەزيدەنتى - ەلباسى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ ادەبيەت سالاسىنداعى مەملەكەتتىك جانە پرەزيدەنتتىك ستەپەنديالارىنىڭ يەگەرى.
سەيىت اسقار ۇلى قاسقاباسوۆ (24 ماۋسىم 1940 جىل – 28 ءساۋىر 2025 جىل)
ادەبيەتتانۋشى، فولكلورتانۋشى عالىم، ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى.
1970-1981 جىلدارى قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ قوعامدىق عىلىمدار بولىمشەسىندە عىلىمي حاتشىسى، ءارى «قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ حابارلارى» اتتى جۋرنالىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى.
1981-1983 جىلدارى ماسكەۋدەگى كسرو عىلىم اكادەمياسىنىڭ م.گوركيي اتىنداعى الەم ادەبيەتى ينستيتۋتىندا اعا عىلىمي قىزمەتكەر.
1983 جىلدان الماتىداعى م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىندا اعا، جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەر بولىپ جۇمىس ىستەگەن.
1989 جىلى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە «قازاق حالىق پروزاسىنىڭ جانرلارى» دەگەن تاقىرىپتا دوكتورلىق ديسسەرتاسيا قورعاعان.
1988 جىلى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىندە كونسۋلتانت قىزمەتىنە تاعايىندالىپ، ادەبيەت جانە ونەر سالاسىنا جاۋاپتى بولعان جانە ساياسي رەپرەسسياعا ۇشىراعان ج.ايماۋىتوۆ، ا.بايتۇرسىنوۆ،م.جۇمابايەۆ، م.دۋلاتوۆ، ت.ب. ارىستارىمىزدى اقتاۋ جۇمىسىنا قاتىسىپ، قاجەتتى قۇجاتتاردى دايىنداعان.
مۇحتار مۇقان ۇلى ماعاۋين (2 اقپان 1940 جىل – 9 قاڭتار 2025 جىل)
مۇحتار ماعاۋين 1940 جىلى 2 اقپاندا شىعىس قازاقستان وبلىسى اياگوز اۋدانى بارشاتاس اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول - تاريحشى، جازۋشى، قازاق ادەبيەتىن زەرتتەۋشى عالىم. فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قازاق كسر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، تۇركيانىڭ حالىقارالىق "تۇركى دۇنيەسىنە قىزمەت" سىيلىعىنىڭ ساحيبى.
1962 جىلى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن، 1965 جىلى ونىڭ اسپيرانتۋراسىن بىتىرگەن.
ەڭبەك جولىن 1965 جىلى باستادى. "قازاق ادەبيەتى" گازەتىندە ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، 1967-1971 جىلدارى "جازۋشى" باسپاسىندا باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىندا اعا عىلىمي قىزمەتكەر بولىپ ىستەگەن، ماسكەۋدە م.گوركيي اتىنداعى ادەبيەت ينستيتۋتىندا قازاق فولكلورى مەن قازاق ادەبيەتى تاريحى بويىنشا ارنايى لەكسيالىق كۋرستار جۇرگىزگەن.
1983-1984 جىلدارى ەركىن شىعارماشىلىق قىزمەتتە، 1984-1986 جىلدارى "جازۋشى" باسپاسىنىڭ باس رەداكتورى، 1987 جىلى ەركىن شىعارماشىلىق قىزمەتتە، 1988 جىلى "جۇلدىز" جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى بولدى.
تەمىرحان مەدەتبەك (6 ناۋرىز 1945 جىل– 9 مامىر 2025 جىل)
1945 جىلى 6 ناۋرىزدا امانكەلدى اتىنداعى كولحوزدا (كازىرگى نۇرتاس اۋىلى) تۇركىستان اۋدانى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا دۇنيەگە كەلگەن.
ول ورتا مەكتەپتى تۇركىستان قالاسىندا بىتىرگەننەن كەيىن ەكى جىلعا جۋىق تۋعان اۋىلىندا كولحوزشى، سونان كەيىن ءبىر جىلداي اۋداندىق گازەتتە كوررەكتور بولىپ جۇمىس ىستەگەن.
الماتىداعى اباي اتىنداعى ينستيتۋتتىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە وقىعان، رەسپۋبليكالىق تەليەۆيدەنيەدە قاتارداعى رەداكتور بولعان.
جەتپىسىنشى جىلداردىڭ باسىندا ماڭعىستاۋداعى ءبىرقاتار گەولوگيالىق-بارلاۋ ەكسپەديسيالارىندا جۇمىسشى بوپ، 1973 جىلى ماڭعىستاۋ وبلىسى اشىلعاننان كەيىن وبلىستىق گازەتتە ادەبي قىزمەتكەر، ءبولىم مەڭگەرۋشىسى مىندەتىن اتقارۋشى بولىپ جۇمىس ىستەگەن.
رەسپۋبليكامىز تاۋەلسىزدىك الار الدىنداعى تۇستا، ياعني 1990 جىلى، سونداي-اق تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى العاشقى كەزەڭدە رەسپۋبليكالىق «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى مەنشىكتى ءتىلشىسى، سونان كەيىن ماڭعىستاۋ وبلىستىق راديو جانە تەليەۆيدەنيە كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى قىزمەتتەرىن اتقارعان.
مەدەتبەك تەمىرحان 1996 جىلى قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى بولىپ سايلاندى.
ول 2003 جىلى رەسپۋبليكالىق «اقيقات» قوعامدىق-ساياسي جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، ال 2006 جىلى رەسپۋبليكالىق «جۇلدىز» ادەبي-كوركەم جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ تاعايىندالدى.
مەدەتبەك تەمىرحان كوپتەگەن كىتاپتاردىڭ اۆتورى. ونىڭ «جانىمنىڭ جاپىراقتارى»، «ساپار الدىندا»، «الىس شاقىرىمدار»، «مارتەبە»، «اۋەدەگى تولقىندار»، «داۋىس»، «كوگەرشىن قاۋىرسىندارى»، «اڭقا كەپتىرگەن اڭىزاق»، «سىرىم بار ساعان ايتاتىن»، «تاعدىرلى جىلدار جىرلارى»، «كوك تۇرىكتەر سارىنى» جىر جيناقتارى مەن «مەنىڭ ابايىم»، «بابا ءداستۇردىڭ مۇراگەرى كىم؟»، «سەگىز قىرلى سەكسەن سىرلى الەم بۇل» اتتى سان كىتاپتارى جارىق كورگەن.
ولەڭدەرى قىرعىز، وزبەك، ۋكراين، ورىس، جۇڭگو، تاتار، تىلدەرىنە اۋدارىلعان. ول قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ، سونداي-اق قازاقستان جازۋشىلار وداعانىڭ، بەيبارىس اتىنداعى سىيلىقتاردىڭ لاۋرەاتى.
تالعات امانكەلدى ۇلى مۇسابايەۆ (7 قاڭتار 1951 جىل - 4 تامىز 2025 جىل)
تالعات امانگەلدى ۇلى مۇسابايەۆ 1951 جىلى 7 قاڭتاردا الماتى وبلىسى جامبىل اۋدانىنىڭ قارعالى اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول – قازاقستاننىڭ جانە الەمنىڭ ايگىلى ۇشقىش-عارىشكەرى، حالىق قاھارمانى، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى.
ول اۆياسيا سالاسىندا ەڭبەك جولىن باستاعان. اۋەلدە ۇشقىش-ينجەنەر بولىپ، كەيىن سىناقشى-ۇشقىش رەتىندە قىزمەت ەتتى. 1991 جىلى كەڭەس وداعىنىڭ عارىشكەرلەر قاتارىنا قابىلدانعان.
مۇسابايەۆ عارىشقا ءۇش رەت ۇشقان:
• 1994 جىلى “سويۋز تم-19” كەمەسىمەن،
• 1998 جىلى “سويۋز تم-27” جانە “مير” وربيتالىق كەشەنىمەن،
• 2001 جىلى “سويۋز تم-32” كەمەسىمەن حالىقارالىق عارىش ستانسياسىنا.
ول اشىق عارىشقا بەس مارتە شىققان، بۇل – تمد ەلدەرى عارىشكەرلەرى اراسىندا ەڭ جوعارى كورسەتكىشتەردىڭ ءبىرى.
عارىشتاعى جالپى ۇشۋ ۋاقىتى – 341 تاۋلىكتەن اسادى.
مۇسابايەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عارىش اگەنتتىگىنىڭ ءتوراعاسى، كەيىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى رەتىندە دە قىزمەت اتقاردى.
ماراپاتتارى مەن اتاقتارى:
• “قازاقستاننىڭ حالىق قاھارمانى” (1995)،
• “رەسەي باتىرى” (1994)،
• “قىزمەتى ءۇشىن” وردەنى.
مەكەمتاس مىرزاحمەت ۇلى (9 مامىر 1930 جىل – 11 قاڭتار 2025 جىل)
مەكەمتاس مىرزاحمەت ۇلى 1930 جىلى تۇركىستان وبلىسى، تۇلكىباس اۋدانى، مايتوبە اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ (قازىرگى اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى) فيلولوگيا فاكۋلتەتىن (1953)، ونىڭ اسپيرانتۋراسىن (1964) بىتىرگەن. 1953–1961 جىلدارى نيزامي اتىنداعى تاشكەنت پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىندا كافەدرا مەڭگەرۋشىسى، دەكان، پرورەكتور؛
1969–75 جىلدارى قازپي-دە دوسەنت، 1975–91 جىلدارى قازاقستان عا م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىندا عىلىمي قىزمەتكەر، ابايتانۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى قىزمەتتەرىن اتقاردى. 1991–2000 جىلدارى اراسىندا قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى‚ ياساۋي عىلىمي لابوراتورياسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ادەبيەت جانە ەتنوفيلولوگيا عىلىمي-زەرتتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى؛
2002–2003 جىلى تۇركىتانۋ عىلىمي-زەرتتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى قىزمەتتەرىندە بولدى. 2000 جىلدان م.ح. دۋلات اتىنداعى تاراز مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاق ادەبيەتى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جانە "تۇركى حالىقتارى ادەبيەتىنىڭ تاريحى” عىلىمي-زەرتتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، “باۋىرجانتانۋ” عىلىمي-زەرتتتەۋ ورتالىعىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى قىزمەتتەرىن اتقاردى.
اباي مۇراسىنداعى مورال فيلوسوفياسىنىڭ نەگىزدەرى ونىڭ يسلامعا، ادامگەرشىلىك مۇراتتارىنا قاتىستى زەرتتەلىپ اشىلدى. قاراحانيدتەر زامانىنان باستاۋ العان كەمەل ادام ماسەلەسى ءجۇسىپ بالاساعۇنيدىڭ “قۇتادعۋ بىلىك” داستانىندا قامتىلىپ، ءياساۋيدىڭ “حال ءىلىمى” (كاميلي ينساني) ارقىلى نەگىزدەلىپ، ابايدىڭ “تولىق ادام ءىلىمى” ارقىلى ءداستۇرلى جالعاستىق تاۋىپ دامۋ جولدارى جاۋانمارتلىك، ياعني يمانيگۇل(ءۇش ءسۇيۋ) جايىنداعى اباي تانىمدارى نەگىزىندە تالدانىپ‚ ءبىر جۇيەگە ءتۇسىرىلدى.
قازاق ادەبيەتىنىڭ ءتۇرلى سالالارىنان ماماندار دايارلاپ، وتىزدان استام كانديدات ديسسەرتاسيا قورعاتتى. ابايتانۋدىڭ بيبليوگرافيا كورسەتكىشتەرىن قۇراستىرىپ (1965، 1988، 1995) العى سوزدەرىن جازدى. “اباي” ەنسيكلوپەدياسى مەن م.اۋەزوۆتىڭ 20 تومدىق، 50 تومدىق شىعارمالار جيناعىن شىعارۋعا اتسالىستى.
يسرايل ساپارباي (15 مامىر 1941 جىل – 18 شىلدە 2025 جىل)
1941 جىلى 15 مامىردا وزبەك كسر-نىڭ سامارقاند وبلىسىنداعى كۋشراباد اۋدانىندا تۋعان.
شىمكەنت پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ تىل-ادەبيەت فاكۋلتەتىن بىتىرگەن سوڭ، بىرنەشە جىل شىمكەنت وبلىستىق «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتىندە جۇمىس ىستەگەن. 1973–1975 جج. الماتى جوعارى پارتيا مەكتەبىن ءبىتىردى. 1976–1983 جج. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ شىمكەنت وبلىسارالىق بولىمشەسىندە ادەبي كەڭەسشى قىزمەتىن اتقارىپ، 1983 جىلى «جالىن» باسپاسىنا اعا رەداكتورلىققا اۋىسقان. 1984 - 1985 جج. «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە پوەزيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، 1985–1992 جج. «جازۋشى» باسپاسىندا پوەزيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ودان سوڭ «قازاقفيلم» تەلەستۋدياسى باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى، 1997–1998 جج. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ تمد ەلدەرى بويىنشا دەپارتامەنتىنىڭ ءى حاتشىسى، 1998–1999 جج. وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنداعى قازاقستان ەلشىلىگىندە ءىى حاتشى قىزمەتتەرىن اتقاردى. العاش ءبىر توپ ولەڭدەرى 1975 جىلى «كوكتەم تىنىسى» ۇجىمدىق جيناعىندا جارىق كوردى. رەسپۋبليكالىق «جالىن» بايگەسىنىڭ جۇلدەگەرى. 70-كە تارتا اندەر مەن 150-گە تارتا ءان ماتىندەرىنىڭ اۆتورى. «اۋىلدان كەلگەن ارۋ»، «امىر-تەمىر»، اباي-توعجان»، «سىعان سەرەناداسى»، «ماحاببات مەيرامى» پەسالارى تەاتر ساحناسىندا قويىلىپ ءجۇر.
تۇركى پوەزياسى حالىقارالىق فەستيۆالىنىڭ، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءى.جانسۇگىروۆ اتىنداعى سىيلىعىنىڭ، تاۋەلسىز «پلاتينالى تارلان» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى.
شىعارمالارى: اققۋ ارمان. ا.، «جالىن»، 1976؛ راۋشان عۇمىر»، ا.، «جالىن»، 1978؛ بوزقاراعان. ا.، «جالىن»، 1980؛ قىزىل-جاسىل دۇنيە. ا.، «جالىن»، 1984؛ جۇرەگىمە ۇيا سالعان قارلىعاش. ولەڭدەر. ا.، «جالىن»، 1986؛ قىزىل جەل. ولەڭدەر. ا.، «جالىن»، 1998؛ عاشىقتىڭ ءتىلى. ولەڭدەر، ا.؛ بارماقتاي ب ا ق. ولەڭدەر. ا.، «راۋان»؛ ماحاببات پەن عاداۋات. ولەڭدەر. ا.، «اتامۇرا»؛ تار توسەكتە ءتوسىڭدى. ا.، «دالا».
داريعا تىلەندييەۆا (4 تامىز 1946 جىل – 11 ناۋرىز 2025 جىل)
داريعا تىلەندييەۆا 1946 جىلى 4 تامىزدا الماتى وبلىسى كوكسۋ اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ 2 جىلدىق كۋرسىن، اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن 1980 جىلى بىتىرگەن. العاش رەت «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىندا تۇسىرىلگەن «قۇلاگەر»، سودان كەيىن «اق ماشينا»، «التى جاسار الپامىس»، «قوشتاسقىم كەلمەيدى»، «جامبىلدىڭ جاستىق شاعى»، تاعى باسقا كوركەم فيلمدەرىندە ءار ءتۇرلى رولدەردى سومدادى.
1993-2010 جىلدار ارالىعىندا ن.تىلەندييەۆ اتىنداعى اكادەميالىق فولكلورلى-ەتنوگرافيالىق وركەسترىندە كونفەرەنسە قىزمەتىن اتقاردى. سونىمەن قاتار داريعا تىلەندىكەلىنى «قايران مەنىڭ نۇرەكەم»، «قازاقستان رەسپۋبليكام مەنىڭ»، «قاراتالىم»، «ماحامبەت بابا» اتتى كوپتەگەن ان-كۇيلەردىڭ اۆتورى.
عالىم دوسكەن (19 شىلدە 1960 جىل – 11 قاراشا 2025 جىل)
1960 جىلى 19 شىلدەدە دۇنيەگە كەلگەن. فيلولوگ، ادەبيەت سىنشىسى، رەجيسسەر، سەناريست. اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن ءتامامداعان. 2001–2002 جىلدارى «قازاقستان» رەسپۋبليكالىق تەلەراديوكورپوراسياسى» جابىق اكسيونەرلىك قوعامى باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بولىپ قىزمەت اتقاردى. 2002–2006 جىلدارى «قازاقستان» رترك» اق-نىڭ پرەزيدەنتى بولدى. 2007 جىلدان باستاپ «ەل» پروديۋسەرلىك ورتالىعىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى قىزمەتىن اتقاردى.
ول كوپتەگەن دەرەكتى جانە كوركەم فيلمدەردىڭ اۆتورى: «وجيدانيە سۆەتا» («جارىقتى كۇتۋمەن»)، «ستوليسى ۆەليكوي ستەپي»، «سنى پانتەونوۆ ماڭعىستاۋ»، «حرونيكا ۋتراچەننوگو سۆەتا»، «سۆەتنىە بولەزني». سونداي-اق «توعىز قۇيرىقتى اق تۇلكى»، «سيقىرلى فلەيتا»، «بيلەگەن قۇس» كىتاپتارىن جازعان، «جەزتىرناق» بالەتىنىڭ ليبرەتتوسىن ازىرلەگەن جانە بىرنەشە اۋدارمالار جاساعان.
ماقسات انەس ۇلى ءتاج-مۇرات (11 قاراشا 1959 جىل – 30 قازان 2025 جىل)
1959 جىلى قاراشادا اتىراۋ وبلىسى قوسشاعىل اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1978-1983 جىلدار ارالىعىندا قازىرگى قازۇۋ-دىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە وقىعان. 1983-1990 جىلدار ارالىعىندا «ءبىلىم جانە ەڭبەك» جۋرنالىندا ادەبي قىزمەتكەر، «سوسياليستىك قازاقستان» گازەتىندە ءتىلشى، «گوريزونت»-«وركەن» گازەتىندە رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، «جالىن» جۋرنالىنىڭ جاۋاپتى سەكرەتارى، قازاقستان لكجو وك جاستار بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى سەكتورىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ ىستەگەن.
1990-1999 جىلدارى ءقازمۋ-دىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە اسپيرانت، اعا وقىتۋشى، دوسەنت بولدى. 1994 جىلى «عۇمار قاراشتىڭ اقىندىعى» تاقىرىبىندا ديسسەرتاسيا قورعاپ، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى عىلىمي دارەجەسىن الدى.
2006-2007 جىلدارى «قازاق ادەبيەتى» گازەتى باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى، 2007-2009 جىلدارى «انا ءتىلى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى. 2009 جىلى استانا قالاسىنا اۋىسىپ، 2013 جىلعا دەيىن «استانا» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ ىستەدى.
ول «شاڭگەرەي: جاسامپازدىق ءومىرى»، «باتىس الاش-وردا: بيوبيبليوگرافيالىق سوزدىك تاجىريبەسى»، «عۇمار قاراش: ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى»، «كابيسا جىل: زەرتتەۋ، ەسسە، ادەبي تولعامدار»، «قاھارماندىق اناتومياسى. مانشۇكتىڭ ءمالىمسىز مايدانى»، «ديماش. كوگدا جاجدۋت كريكا» كىتاپتارىنىڭ جانە مەرزىمدى باسىلىمدار بەتىندە جاريالانعان جۇزگە تارتا ماقالانىڭ اۆتورى.
ءاسانالى ءاشىم ۇلى ءاشىموۆ (8 مامىر 1937 جىل – 21 جەلتوقسان 2025 جىل)
كەڭەستىك جانە قازاقستاندىق كينو، تەاتر اكتەرى، كينو جانە تەاتر رەجيسسەرى، تەاتر پەداگوگى، پروفەسسور.
قازاق كسر حالىق ءارتيسى (1976)، كسرو حالىق ءارتيسى (1980). قازاق كسر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى (1973)، كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى (1974). قازاقستان تەاترلار اسسوسياسياسىنىڭ پرەزيدەنتى. مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى. قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى (2017).
مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترى ساحناسىندا: م. اۋەزوۆتىڭ "ابايىندا" كەرىم، "ەڭلىك-كەبەگىندە" كەبەك، "قارا قىپشاق قوبىلاندىسىندا" ايشۋاق، "تاڭعى جاڭعىرىعىندا" جاراسباي، ع. مۇسىرەپوۆتىڭ "قوزى كورپەش-بايان سۇلۋىندا" قودار، ق. مۇحامەدجانوۆ، ش. ايتماتوۆتىڭ "كوكتوبەدەگى كەزدەسۋىندە" يوسيف تاتايەۆيچ، شەكسپيردىڭ "يۋليي سەزارىندە" يۋليي سەزار، م. ءفريشتىڭ "دون جۋاننىڭ دۋمانىندا" دون جۋان، ءا. نۇرپەيىسوۆتىڭ "قان مەن تەرىندە" ەلامان، ي. ۆوۆنيانكونىڭ "اپاتىندا" باس كەيىپكەر، تاعى دا باسقا كوپتەگەن قويىلىمدا كورنەكتى اكتەردىڭ ايشىقتى ونەگەسى مەن ورنەكتى ءىزى جاتىر. ال، ا. ءاشىموۆتىڭ قارا شاڭىراق ساحناسىنداعى سوڭعى كۇردەلى جۇمىسى گ. گاۋپتماننىڭ "ىمىرتتاعى ماحاببات" دراماسىنداعى دوكتور كلاۋزەن.
ول كينوداعى بەكەجان («قىز جىبەك»، 1971)، شادياروۆ (“اتاماننىڭ اقىرى»، 1971)، مامبەت («سارقىراما»، 1973)، قاسىمحانوۆ («ءترانسىبىر ەكسپرەسى») جانە وزگە دە رولدەرىمەن ۇلت ونەرىنىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوستى.