Caspian University-دە «زاماناۋي ەكسترەميزم: جاعدايى جانە وعان قارسى ءىس-قيمىل ماسەلەلەرى» تاقىرىبىندا حالىقارالىق دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتى
Caspian University قابىرعاسىندا جوعارى قۇقىق مەكتەبى «ادىلەت»، كاسپيي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قوعامدىق قۇقىق عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى جانە «تۇران» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇقىق عزي ۇيىمداستىرۋىمەن «زاماناۋي ەكسترەميزم: جاعدايى جانە وعان قارسى ءىس-قيمىل ماسەلەلەرى» تاقىرىبىندا حالىقارالىق دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتى.
ءىس-شارانىڭ ماقساتى – ەكسترەميزم ماسەلەسىنە قوعام نازارىن اۋدارۋ، بۇل قۇبىلىستىڭ قاۋىپ-قاتەرىن سارالاپ، ءتيىمدى قارسى ارەكەت ەتۋگە باعىتتالعان ناقتى ۇسىنىستار ازىرلەۋ.
دوڭگەلەك ۇستەلدى Caspian University رەكتورى، PhD دوكتورى، پروفەسسور نۋسەنوۆ جولداسبەك مۋسليم ۇلى اشىپ، ءوز سوزىندە زاماناۋي ەكسترەميزمنىڭ – ەلىمىزدىڭ كونستيتۋسيالىق قۇرىلىمى مەن ونىڭ ينستيتۋتتارىنا، سونداي-اق ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنا تىكەلەي ءقاۋىپ توندىرەتىن اسا ءقاۋىپتى الەۋمەتتىك قۇبىلىس ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ پىكىرىنشە، ەكسترەميزممەن كۇرەس – كەشەندى شارالاردى تالاپ ەتەتىن ماڭىزدى مىندەت. بۇل باعىتتا تەك مەملەكەت قانا ەمەس، مەملەكەتارالىق ىنتىماقتاستىق تا شەشۋشى ءرول اتقارادى.
دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ سپيكەرلەرىنىڭ ءبىرى، Caspian University قوعامدىق قۇقىق عزي ديرەكتورى كارايەۆ اليپاشا اگاحانوۆيچ، جاستار اراسىندا ەكسترەميستىك كوزقاراستاردىڭ ارتۋىنا نازار اۋداردى. ول ەكسترەميزمگە قارسى كۇرەستە قۇقىقتىق تەتىكتەرمەن قاتار، تاربيەلىك جانە ءبىلىم بەرۋ شارالارىنىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.
ءىس-شارا بارىسىندا قاتىسۋشىلار زاماناۋي ەكسترەميزمگە قاتىستى ءتۇرلى قىرلارىن تالقىلادى. قۇقىقتىق اسپەكتىلەرمەن قاتار، ونىڭ تاريحي، الەۋمەتتىك، مادەني جانە ءدىني تامىرلارىنا دا تەرەڭ نازار اۋدارىلدى.
«تۇران» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇقىق عزي ديرەكتورى اكىمجانوۆ تالعات قۇرمان ۇلى ءوز بايانداماسىندا ەكسترەميزمنىڭ ەلدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنە توندىرەتىن ناقتى ءقاۋىپ ەكەنىن ايتىپ، «ەكسترەميزم» جانە «تەرروريزم» ۇعىمدارىنىڭ زاڭ جۇزىندە ناقتى ايقىندالۋىن ۇسىندى.
رەسەيدىڭ سوچيدە ورنالاسقان ادىلەت ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى يۆاننيكوۆ يۆان اندرەيەۆيچ ەكسترەميزمنىڭ سەبەپتەرى مەن ونىڭ قازىرگى قوعامداعى پايدا بولۋ نەگىزدەرىنە توقتالدى. عالىمنىڭ ايتۋىنشا، ەكسترەميزم تەك ءدىني نەمەسە ساياسي سيپاتتا ەمەس، سونىمەن بىرگە ەكونوميكا، مادەنيەت، ءبىلىم بەرۋ جانە ۇلتارالىق قاتىناستاردا دا كورىنىس تابادى.
پروفەسسور اتاپ وتكەندەي، نارىقتىق قاتىناستار قىلمىس، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك، جۇمىسسىزدىق جانە قوعامداعى جىكتەلۋ سەكىلدى ماسەلەلەرمەن بىرگە ءوربيدى. ماتەريالدىق پايدانى عانا كوزدەۋ – قوعامنىڭ رۋحاني الەۋەتىنىڭ تومەندەۋىنە، ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردىڭ قۇلدىراۋىنا اكەلەدى.
ەكسترەميزمنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرى رەتىندە كەلەسى فاكتورلار اتالدى:
• ادام قۇقىقتارىنىڭ ءجيى بۇزىلۋى مەن قوعامداعى ادىلەتسىزدىك؛
• قۇقىقتىق جانە مورالدىق تاربيە جۇمىستارىنىڭ السىزدىگى؛
• مەملەكەتتىك-قۇقىقتىق قۇندىلىقتاردىڭ تولىق قالىپتاسپاۋى؛
• كوررۋپسيا مەن الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىك؛
• جاستاردىڭ قۇقىقتىق جانە ساياسي ساۋاتىنىڭ تومەندىگى؛
• حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ تومەندىگى؛
• مەملەكەتتىك ورگاندار تاراپىنان قورعانسىز قالعان ازاماتتاردىڭ ءوز بەتىنشە ارەكەت ەتۋگە بەيىمدەلۋى.
قاتىسۋشىلار پىكىرىنشە، ەكسترەميزممەن كۇرەستە زاڭنامانى جەتىلدىرۋمەن قاتار، قوعامدا قۇقىقتىق مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ، جاستارعا رۋحاني-ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋ، الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ نەگىزگى باسىم باعىتتارعا اينالۋى ءتيىس.