Almatyda indetti juqtyrýdyń kórsetkishi artyp otyr. Medısına ǵylymdarynyń doktory, profesor Ravılá Egemberdıeva bul jaǵdaıdy vaksına alý arqyly ózgertýge bolady deıdi.
Búgin Almaty qalasy óńirlik komýnıkasıalar qyzmetiniń keńeıtilgen onlaın-brıfıngine qatysqan medısına ǵylymdarynyń doktory, S. J. Asfendıarov atyndaǵy QazUMÝ juqpaly jáne tropıkalyq aýrýlar kafedrasynyń profesory Ravılá Egemberdıeva vaksına taqyryby boıynsha suhbat berdi, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
- Siz koronavırýs aýrýynyń Almatydaǵy ahýalyn qalaı baǵalaısyz?
- Búginde Qazaqstanda COVID-19 juqtyrýdyń 396 832 jaǵdaıy tirkeldi. Jalpy, Qazaqstan men Almatyda koronavırýstyq indetin juqtyrý jaǵdaıy jaqsarýda, biraq bul betperde taǵýdy toqtatý men vaksınaǵa qarsy kelýdi bildirmeıdi. Aldyn alýdyń negizgi sharasy – betperde taǵý. Infeksıanyń shamamen 90%-y aýa tamshylary arqyly juǵady. Sebebi, ókpege birinshi kezekte áser etetin tynys joldarynyń ınfeksıasy. Infeksıonıst retinde aıtarym: koronavırýs indetin juqtyrǵan naýqastar áli de kóp.
- Ótken onlaın-suhbatta biz sizdermen dástúrli koronavırýs týraly sóılestik. Birneshe aı buryn álemde jańa shtamdar paıda bola bastady. Nelikten vırýs mýtasıasy paıda bolýda?
- Bizdiń planetamyzda adamdar, janýarlar, ósimdikter men barlyq tiri organızmderdiń evolúsıasy qalyptasty. Dál osyndaı proses ózdiginen «tehnıkalyq» ómir súre almaıtyn vırýstardyń áleminde júredi. Olar ómir súrý úshin olardy qabyldaýshy organızm qajet.
Sondyqtan adamnyń ımýndyq júıesi qozdyrǵyshpen (qozdyrǵyshtarmen) kúresý úshin birqatar ádisterdi qoldanady. Antıdeneler qabyldaýshy jasýshalardy vırýstyń enýinen qorǵaıdy, jasýshanyń syrtynda belgili bir vırýstyq shtammnyń aqýyzyna jol bermeıtin kúshti qalqan túzedi. Al patogen óz kezeginde ımýndyq júıeniń zıandy áserin boldyrmaıdy. Bul zardap shekken aǵzanyń jasýshalary arqyly taralatyn kóptegen kóshirmelerdi jasaý arqyly paıda bolady.
Vırýstyń jańa urpaǵy osy túrdiń kúshti tusy jáne ári qaraı ómir súrýge kómektesedi,al taralýyn qıyndatatyn qasıetter jaı joǵalady. Hostty juqtyrǵan ózgeshe mýtasıalanǵan vırýs artyqshylyqqa ıe bolady. Hostta osy indetke qarsy antıdeneler túrinde buryn paıda bolǵan ımýnıtet joq. Mundaı júıe buryn-sońdy bolmaǵan kúsh retinde medısına jeńe almaıtyn aýrýlarǵa áser etedi.
- Vaksına saldyrý qanshalyqty tıimdi?
- Jalpy, vaksına kez kelgen adamǵa, eger búginde aýrýdyń ótkir fazasy bolmasa, ony qabyldaý qaýipsiz. Mysaly, Gamaleıa ortalyǵy jasaǵan «Spýtnık V» vaksınasy adamnyń adenovırýs vektorynyń jaqsy zerttelgen platformasy negizinde qurylǵan. Vaksına alý eki kezeńnen turady: aldymen birinshi komponentti alý, úsh aptadan keıin ekinshi komponent engiziledi. Ekinshi komponent birinshisiniń áreketin kúsheıtedi ári qaıta egý nátıjesinde bizdi uzaq ýaqyt qorǵaıtyn jas jasýshalardyń paıda bolýyna yqpal etedi.
Sondaı-aq, vaksına Ulybrıtanıada tabylǵan koronavırýstyń jańa shtammynan qorǵaıdy, ol 70 paıyzǵa juqpaly jáne tez taralady. Vaksına koronavırýstyń barlyq spaık aqýyzyna ımýnıtet jasaıdy, al brıtandyq mýtasıa osy aqýyzdyń betindegi bir ǵana kishkene núkteni ózgertedi.
«QazVaq» vaksınasyna keletin bolsaq, ol «óltirilgen» vırýs paıda bolǵan kezdegi eski tehnologıalarǵa sáıkes shyǵaryldy. Bul tehnologıa uzaq ýaqyt qoldanylǵan, mysaly, Chýmakov ortalyǵy polıomıelıt pen vırýstyq ensefalıtke uqsas vaksına shyǵardy. Alaıda, indet vırýstyń barlyq bólikterine antıdenelerdi qalyptastyrady. Eki vaksına da qaýipsiz, zertteýdiń eki kezeńi júrgizilgen. Vaksınalarda chıpter bar ekendigi týraly aqparat mıf jáne jalǵan. Áleýmettik jelilerde vaksına jaıly ǵylymı málimetterdi oqýǵa bolady.
- Vaksınadan keıin organızm ımýndyq júıeni qanshalyqty tez qalyptastyrady?
- Imýndyq júıe antıdenelerdi 2 nemese 3 aptada qabyldaıdy. Immýnoglobýlın M-niń alǵashqy qorǵanysh antıdeneleri vaksınadan keıin 7-8 kúnde óndirile bastaıdy.
Úshinshi aptada birinshi vaksınaǵa ımýndyq jaýap qalyptasqan kezde vaksınanyń ekinshi dozasy engiziledi.
Bul vaksına tumaýǵa qarsy vaksına sıaqty jumys isteıdi. Ózderińiz biletindeı, biz jyl saıyn tumaýǵa qarsy vaksına alamyz.
Kútiletin eń joǵary ımýndyq jaýap eki jyl.
Imýndyq jaýap jasýshalyq pen gýmoraldy bolyp bólinedi. Jasýshalyq jad ómir boıy derlik bolady. Biraq bul jetkiliksiz bolady jáne gýmoraldy ımýndyq jaýap sıaqty tez jumys istemeıdi.
- Bizde koronavırýsqa qarsy ımýnıtet bar ma? Ol qalaı qalyptasady?
- Koronavırýsqa qarsy ımýnıtettiń paıda bolý prınsıpi basqa vırýstarmen birdeı. Imýndyq júıe aǵzanyń genetıkalyq quramynyń turaqtylyǵy úshin kúresedi. Iaǵnı, kez-kelgen sheteldik gender: bakterıalar, vırýstar, rak kletkalary bizdiń ımýnıtetimizge shabýyl jasaıdy jáne joıýǵa tyrysady.
Barlyq adamdarda týa bitken ımýnıtet bar. Ol mıkrobtardyń enýine birden jaýap beredi jáne olarǵa jad kerek emes.
Alynǵan ımýnıtet aýrý qozdyrǵyshynyń árbir túrine reaksıa beredi. Bul ımýnıtet ınfeksıany zertteý úshin ýaqytty qajet etedi.
Eger aǵzaǵa dál osyndaı ınfeksıa ense, jad jasýshalary ımýnıtetti, bakterıamen nemese vırýspen kúresý úshin qandaı antıdeneler qajet ekenin aıtady, sondyqtan bárin nólden qaıta alýdyń qajeti joq. Bul ımýnıtettiń qalyptasýy.
Vaksına birdeı prınsıp boıynsha jumys isteıdi aǵzaǵa aýrýdy týdyrmaıtyn arnaıy álsiregen vırýs engiziledi. Biraq onyń ımýnıtetin zerttep, «este saqtaý» úshin jetkilikti. Sondyqtan vaksına alǵan adam aýrýdy ońaı juqtyrady, onyń ımýnıteti birden beıtanys adamdarǵa shabýyl jasaıdy. Keıbir aýrýlardan nemese qyzylshaǵa qarsy vaksınadan keıin ımýnıtet ómir boıy saqtalady.
- Ujymdyq ımýnıtet degenimiz ne jáne kóptegen elder nege koronavırýspen kúresýdiń osy strategıasyn tańdaýǵa sheshim qabyldady?
- Ujymdyq ımýnıtet degenimiz – aýrýdyń taralýyn toqtatatyn adamdardyń ujymdyq toptasýyn qalyptastyrý.
Eger adamdardyń jetkilikti sany juqpaly aýrýǵa qarsy ımýnıtetke ıe bolsa – aldyńǵy ınfeksıa nemese vaksına bolsyn aýrýdyń odan ári taralýy qıynǵa soǵady. Bul barlyq top úshin, tipti aýrýǵa jeke ımýnıteti joq adamdar úshin janama qorǵaýdy qamtamasyz etedi.
Sarapshylardyń baǵalaýy boıynsha halyqty 70%-dan 90%-ǵa deıin vaksınalaý qajet. Vaksına – vırýsty toqtatýdyń basty faktory. Ujymdyq ımýnıtetti saqtaý – bul juqpaly aýrýlarǵa qarsy turaqty kúres, óıtkeni vırýstar ımýndyq reaksıalardan qorǵaný úshin damıdy. Sondyqtan jyl saıyn tumaýǵa qarsy jańa vaksına engiziledi jáne ýaqyt óte ımýnıtetti qalpyna keltirý úshin ár 10 jyl saıyn dıfterıadan revaksınasıa qajet.
-COVID-19-dan keıin ımýnıtettiń buzylýy múmkin ekeni ras pa?
-COVID-19 adam aǵzasyna áseri týraly statısıkalyq málimetter jınaqtalǵan saıyn, ǵalymdar jańa koronavırýstyq ınfeksıany tynys alý ǵana emes, sonymen qatar júrek-tamyr, asqazan-ishek, ımýndyq júıelerge de áser etetin júıeli aýrý retinde qarastyrady.
Jańa koronavırýstyq ınfeksıanyń adam aǵzasyna áseri týraly zertteýler kovıdtiń ımýnıtetti edáýir tómendetetinin kórsetedi.
Sonymen, kovıdten keıin ımýnıtettiń álsireýi adamnyń basqa ınfeksıalarǵa osaldyǵyna ákelýi múmkin. Vırýstarǵa, bakterıalarǵa, sańyraýqulaqtarǵa denemizdegi álsiregen qorǵanys kedergilerinen ótý ońaıyraq.
Kovıdten keıin álsiregen ımýnıteti bar eń kóp taralǵan juqpaly aýrýlar: pnevmonıa, bronhıt, teri ınfeksıasy.
- Kovıd belgileri bar kóptegen almatylyqtar medısınalyq mekemelerge barýǵa asyqpaıdy, úıde emdeledi. Bul qanshalyqty durys?
-Kez kelgen jaǵdaıda ózin-ózi emdeý bolmaýy kerek. Naýqastyń denesiniń barlyq erekshelikterin eskeretin jáne onyń ártúrli dozalarynda preparattardyń paıdasy men zıany týraly túsinikke ıe dárigerden suraýy kerek, dári-dármekterdi qabyldaǵan adamdar qalaı emdelý joldaryn bilmeıdi.
-Qazirgi COVID-19 jaǵdaıy qoǵamǵa qaýpi árqashan bar ekendigi belgili. Sizdiń oıyńyzsha, biz aldaǵy jyldary taǵy bir indetti kútýimiz múmkin be?
- Qazirdiń ózinde kóptegen sarapshylar jańa aýrýdyń paıda bolýyna sebep bolǵan vırýs adamzat tarıhyna máńgi enetinine senimdi.
SARS-Cov-2 sońǵy 100 jyl ishinde basqa vırýs nemese bakterıalar sátsiz bolǵan nárseni jasady: ol álem halqynyń kóp bóligin úılerge qamap, kóptegen memleketterdiń áleýmettik qana emes, sonymen birge ekonomıkalyq ómirin de toqtatty. Bul álemdik akademıalyq qaýymdastyq úshin ǵylymı qupıa boldy. Ólimge ákeletin COVID-19 aýrýynyń patogenezi áli anyqtalǵan joq. Biraq SARS-Cov-2 bárine túsinikti: jańa juqtyrý qaýpi 100, 200 nemese 300 jyl burynǵydaı adamzat úshin de ózekti.
- Jańa indet bolýy múmkin be?
- Mundaı oqıǵa kenetten jáne álemniń túrli bólikterinde oryn alýy múmkin. Qazir bárimiz COVID-19 aınalysamyz, biraq buǵan deıin Afrıkada Ebola vırýsynyń órshýi bolǵan. Aıtpaqshy, jaralarmen baılanysty vırýs. Buǵan deıin Zıka bezgegi bolǵan jáne bári oǵan qatty alańdaǵan. Sonymen qatar, kenetten bul vırýs, ádette, burynnan belgili, jańa dıapazondarda osyndaı jyldamdyqpen tarala bastaǵany jáne osyndaı saldarǵa ákeletini túsiniksiz boldy. Buǵan deıin, 2009 jyly H1N1 shoshqa tumaýynyń jańa pandemıalyq vırýsy bolǵan.
Buryn Azıada qus tumaýynyń jańa nusqalary únemi paıda boldy, olar adamdar úshin patogendi boldy. Aıtpaqshy, qus tumaýynyń qazirgi zamanǵy shtammy adamnan adamǵa berilmeıdi. Biraq mundaı shtamm adam popýlásıasynda paıda bolyp, taralýy ábden múmkin. Sondyqtan jańa aýrý bolýy múmkin.
- Ózderińiz biletindeı, AQSH-ta 12-15 jas aralyǵyndaǵy jasóspirimderdi ımmýndaý naýqany júrip jatyr. Al Pfizer kompanıasy qyrkúıek aıynda 2 jastan 11 jasqa deıingi balalarǵa vaksınasyn shuǵyl paıdalanýǵa ruqsat suraýdy josparlap otyr. Sizdiń oıyńyzsha, balalar men jasóspirimderge koronavırýstyq vaksınasıa qanshalyqty negizdelgen? Qazaqstan da bul týraly oılanýy kerek pe?
- Balalar men jasóspirimderdi vaksınasıalaý qajet. Balalar kontıngentiniń KVI aýrýy týraly kóbirek málimetter bar, olardyń arasynda aýyr jaǵdaılar tirkeledi. Reseı ǵalymdarynyń pikirinshe, pedıatrıada COVID-19-ǵa qarsy barlyq úsh vaksına qoldanylady, biraq balanyń dozasy eresekterden ózgeshe bolýy kerek. Meniń oıymsha, biz balalarǵa vaksına jasaýdy usynǵan kezde de osy kezeńge kelemiz.
- Infeksıany juqtyrý qaýpin tómendetý jáne óz densaýlyǵyn nyǵaıtý úshin ne isteý kerek?
- Mynaǵan basa nazar aýdartqym keledi – betperde kıip, qolyńyzdy muqıat jýyńyz, qashyqtyqty saqtańyz, aýrýdyń alǵashqy belgileri paıda bolǵan kezde dereý ýchaskelik dárigerge habarlasyńyz. Búgingi tańda bul aldyn alý sharalary eń tıimdi ádis. Árıne, vaksınaǵa úlken úmit artamyz, óıtkeni indetti toqtatýdaǵy eń tıimdi ádis – vaksına saldyrý.
- Mazmundy suhbatyńyz úshin rahmet!