Genderlik shekteýlerden tys bolashaq nemese Qazaqstanda genderlik rólder týraly túsinik qalaı ózgerip jatyr?
"Jumys isteıtin ana balaǵa tıisti kóńil bóle almaıdy, onysy oǵan zıan tıgizedi" degen kózqaras óz mańyzyn joǵaltqaly qashan?! Tipti solaı degenniń ózinde áıeldiń kúıeýinen kóp tabýyn oǵash sanaý nemese bilimdi er balaǵa artyq kórý túsinigi de burynǵydaı aktýal emes. Bul - tóńkeristen góri qoǵamnyń tabıǵı túrde eseıýi, óz bolashaǵyna senimmen qaraýdy úırenýine kóbirek keledi. "Bilim, eń aldymen, er balaǵa qajet" degen túsinik qanshalyqty mańyzdy? Osy taqyryp tóńireginde Aqshamnews.kz tilshisi áleýmettik zertteýge súıene otyryp, qalam terbep kórdi.
QSZI bas ǵylymı qyzmetkeri Aıgúl Zabırova "joǵary bilim er balaǵa mańyzdyraq" degen tujyrymnyń túbinde oqý prosesinen góri eski genderlik tártip pen túsinik jatqanyn atap ótedi. Bul - er adamnyń "asyraýshy" retindegi jaýapkershilik pen abyroıdy boıyna sińirýi tıis degen uǵymnyń qaldyǵy. Onyń pikirinshe, bul jaýaptar adamdardyń bilimge kózqarasyn emes, olardyń ómir qandaı bolýy kerek dep oılaıtynyn, kimge alǵa umtylýǵa "ruqsat" beriletinin kórsetedi.
QR Prezıdenti janyndaǵy QSZI tapsyrysymen júrgizilgen saýalnamada qazaqstandyqtardyń 71,4%-y "joǵary bilim er balaǵa mańyzdyraq" degen pikirmen kelispeıtinin kórsetti. Bul ózgeriske úsh negizgi faktor yqpal etken: memlekettik saıasat, halyqaralyq ıntegrasıa, áleýmettik-ekonomıkalyq jańǵyrý.
1. Memlekettik saıasat pen halyqaralyq yqpaldastyqtyń áseri
Keıingi jyldary genderlik teńdik ıdeıasyn memlekettik baǵdarlamalarǵa júıeli engizý qoǵamdyq normalardy qalyptastyrýda úlken ról atqardy. Myńjyldyq damý maqsattary, genderlik ındıkatorlar jáne halyqaralyq konvensıalar barlyq basty strategıalarda kórinis taýyp, teńdikti mindetti talap deńgeıine jetkizdi.
Qazaqstan uzaq jyldar boıy BUU-nyń genderlik bastamalary men áıelderge qatysty kemsitýshilikti joıý týraly konvensıalarǵa qatysyp keledi. Sondaı-aq Dúnıejúzilik ekonomıkalyq forým sıaqty jahandyq ındeksterge ený eldi syrtqy jaýapkershilik alańyna shyǵarady. Mundaı jaǵdaıda "joǵary bilim ulǵa mańyzdyraq" degen kózqaras tek eskirgen túsinik qana emes, halyqaralyq normalarǵa sáıkes kelmeıtin ustanymǵa aınaldy.
Saýalnama nátıjeleri mynadaı nátıje kórsetken:
71,4% - "joǵary bilim er balaǵa mańyzdyraq" degen pikirmen kelispese, 27% - kelisedi, demek áli de "eskishe" oılaıdy . Al kelisetinderdiń basym bóligi: er adamdar, aýyl turǵyndary, tabysy tómen jáne dindar toptar bolyp shyqqan.
2. Áleýmettik-ekonomıkalyq jańǵyrý jáne rólderdiń ózgerýi
Ekonomıkanyń kúrdelene túsýi, ýrbanızasıanyń artýy jáne bilim deńgeıiniń ósýi áıelderdiń qoǵamdaǵy ornyn tabıǵı túrde keńeıtti. Búginde áıelder belsendi túrde jumys istep, mansap qurýy, qoǵamdyq ómirge aralasýy - qalypty jaǵdaı. Osyndaı ortada "bilim er balaǵa mańyzdyraq" degen túsinik ótken dáýirdiń sarqynshaǵy syndy.
Deıturǵanmen, osylaı oılaıtyndar áli de bar eken. Ásirese myna toptar arasynda bilim alý turǵysynda er adamdarǵa basymdyq brý kerek deıtinder áli de jıi baıqalady:
- Er adamdar - 32,5%
- Áıelder - 22,5%
- Din ustanýshylar - 44%
- Tabysy tómen toptar - 34%
- Orta bilimdiler - 33,9%
- Aýyl turǵyndary - joǵary deńgeıde
Bul túsiniktiń saqtalýy kóbine áleýmettik jáne materıaldyq faktorlarǵa baılanysty. Resýrsy shekteýli ortada bilim "ınvestısıa" retinde baǵalanyp, ony "otbasy asyraýshysyna" baǵyttaý qısyndy sanalady.
3. Qoǵamnyń "únsiz" eseıýi: genderlik shekteýlerden múmkindikterge qaraı
Sarapshy gender máselesin tórt qyrynan: jumys isteıtin ananyń róli, eńbek naryǵy, otbasylyq tabys jáne ul-qyz teńdigi dep qarap kórse, bir úlken tendensıa aıqyndala túsetinin aıtady. Qazaqstan qoǵamynda eski tártiptiń elementteri saqtalǵanymen, qazirgi ómirde shekteýden góri múmkindikterge jol beretin jańa kózqaras ta joq emes.
- Jumys isteıtin ananyń balaǵa keri áseri bar degen pikir azaıdy.
- Jumys oryndaryn "erlerge arnalǵan" dep bólý qajettiligi joıyldy.
- Áıeldiń erden kóp tabýy úıdegi teńgerimge (balans) qaýip dep sanalmaıdy.
- Eń mańyzdysy - bilim alýdaǵy jynystyq aıyrmashylyqqa senim álsiredi.
Bul eshqandaı tóńkris emes. Bul - qoǵamnyń baısaldy, senimdi túrde eseıýi, bolashaqqa degen senimniń kúsheıýi. Derekter kórsetkendeı, Qazaqstanda búgingi tańda uldar men qyzdar teń múmkindikterge qol jetkizip keledi.
