Бізге зиянын тигізер мәселе бар...
Биылдың соңына дейін Украина өзінің заңды аумағы – Қырым түбегін қайтарып алуға бар күшін салмақ. Ресей де қарап қалмасы анық. Бұл дегеніміз – Қара теңіз акваториясының Украина (Қырым) мен Ресей жағалауы (Краснодар өлкесі) кемелер мен танкерлер үшін біршама уақытқа жабылуы мүмкін. Қазақстан өз мұнайын Қырымға тиіп тұрған Новороссийск портына құбырмен алып келіп, ары қарай Қара теңізбен келетін танкерлерге құйып, Жерорта теңізінің жағалауындағы Италия мен Франция порттарына жіберетін. Текетірес болып жатқан аймаққа танкер бармасы белгілі. Біз тек бір нәрсені білмейміз. Қара теңіздегі әскери кемелердің қатысуымен өтетін белсенді қақтығыс фазасы қашан басталады және қашан аяқталады?
ТАНКЕРСІЗ ӨМІР ӨМІР МЕ?
2022 жылы Қазақстан 84,2 миллион тонна мұнай өндірді. Оның ішінен 64,3 миллион тонна экспортқа жіберілді. Экспортқа жіберілген мұнайдың 80 пайыздан астамы КТК жүйесі арқылы тасымалданды. Былтыр түрлі саяси ойындардың қырсығынан КТК біршама тұралап қалған болатын. Бірақ соған қарамастан, ол мұнай тасымалы бойынша алдын ала бекітілген жоспарын орындай алды. Сонда біз шамамен 52 миллион тонна мұнайды КТК арқылы жібердік. 8,4 миллион тонна мұнайды Атырау–Самара құбыры арқылы Балтық жағалауындағы порттарға экспорттадық. 1,2 миллион тонна мұнай Қытайға кетті. Қалғандары Ақтау, Құрық порттары арқылы Каспийдегі танкерлерге тиеліп, Махачкала, Батуми, Баку (Баку–Тбилиси–Жейхан құбырына) терминалдарына барған.
Биыл біз 90,5 миллион тонна мұнай өндіруді жоспарлап отырмыз. Оның 71 миллион тоннасын экспорттаймыз деп бекіндік. Осы жылдың жартысында КТК құбыры ар қылы 32,2 миллион тонна мұнай экспортталып үлгерді. КТК басшылығы биылғы жылдың қуаты тек 61 миллион тонна мұнай өткізуге жетеді деп отыр. Шілде мен қыркүйек аралығында тағы 15 миллион тонна мұнай жіберіп үлгерсек және қазанда әскери маневрлар басталса, шамамен 13,8 миллион тонна мұнай бойынша қиналып қалуымыз мүмкін.
ДОЛЛАРМЕН СӨЙЛЕСЕК
2022 жылы мұнай экспортынан 46,8 миллиард доллар келген болатын. Одан біздің Ұлттық қорға салық (КПН, НДПИ, СРП) түрінде 13,8 миллиард доллар аударылды. Қалған 33 миллиард долларды бізде мұнай өндіретін шетелдік алпауыт компаниялар қалталарына басты. 2022 жылғы бағалар ауытқымаса және біз бір тоннадан 214,6 доллар кіріс алып келгенімізді ескерсек, Қырым түбегіндегі қақтығыстан 3 миллиард доллар жоғалту қаупі бар. Қазақстан 2022 жылы өзінің жалпы саны 2,2 миллионға жуық барлық зейнеткерлеріне зейнетақы төлеуге 6,3 миллиард доллар жұмсаған. Соның тең жартысына парапар қаржыға тықыр таянды.
КЕДЕЙДІҢ КЕРБЕЗІНЕН САҚТА
Кезінде 1998 жылы Баку–Тбилиси–Жейхан құбырының құрылысы бойынша ғасыр келісіміне қол қойылған болатын. Келісім бойынша біздің мемлекет құрылтайшылар қатарына кіріп, жобаға қаржы салуы тиіс еді. Және осы құбырды толтыру үшін мұнайын экспорттау керек болды. Бірақ артынан біздің ел басшылығы Ресейдің сөзіне еріп, уәдесінен тайқып кетті.
«Біз Баку–Тбилиси–Жейхан емес, КТК құбырының қуатын арттырамыз» деп, 5,4 миллиард долларды Новороссийскіге салдық. Сол кезде, марқұм Гейдар Әлиевтің қатты ренжігені бар. Артынан, 2010– 2013 жылдар аралығында Баку– Тбилиси–Жейхан құбырының операторы «мұнайды біз арқылы экспорттаңдар» деп біршама қолқа салып жүрді. Біз сол кезде, өз бақытымызды басқа тепкен едік. Бізден күдер үзгеннен кейін, олар Шах- Теңіз кенішін игеріп, сол мұнаймен- ақ құбырларын толтырып алды.
Ал енді, Ресей санкцияға ұшырағаннан кейін, кезінде менсінбей қойған Баку–Тбилиси–Жейханға басымыз салбырап бардық. Олар жағдайды түсініп, жылына 1,5 миллион тонна мұнай экспортына орын беріп отыр. Қалған орындар бос емес. Кезінде қимылдау керек еді.
КТК жылына 61 миллион тонна, ал БТД 50 миллион тонна мұнай өткізе алады. Қуаттары шамалас. Тек БТД енді Әзербайжанның негізгі экспорттық құбырына айналып отыр. Оны Баку Астанамен бөлісе қоймайтыны анық
«Аlmaty-akshamу», №96, 12 тамыз, 2023 жыл