«ىشىمدىكسىز اۋىل»: جاڭا ءۇردىس تامىر جايىپ كەلەدى
«ءبۇتىن ءبىر اۋىل ىشىمدىكتەن باس تارتتى» – سوڭعى جىلدارى ەل ىشىنەن ەستىلەتىن وسىنداي جاڭالىقتاردىڭ جيىلەگەنى كوڭىلگە قۋانىش ۇيالاتىپ ءجۇر. ەڭ باستىسى – بۇل شەشىمنىڭ جوعارىدان ەمەس، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ءوز باستاماسىمەن قابىلدانىپ جاتقانى.
جىل باسىنداعى مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، ەلىمىزدىڭ 3 وڭىرىندە 100-دەن استام اۋىل ىشىمدىكتى تۇتىنۋدان دا، ساتۋدان دا باس تارتقان. بۇل – اۋىل حالقىنىڭ سانالى تۇردە جاساعان تاڭداۋىنىڭ كورىنىسى. ىشىمدىكسىز ءومىر سالتىنا كوشكەن اۋىلداردىڭ قاتارى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى.
الايدا قازاقستاندا الكوگولدى تۇتىنۋ دەڭگەيى ءالى دە جوعارى. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ 2022–2024 جىلدارعا ارنالعان دەرەكتەرىنە سايكەس، شىعىس قازاقستان وبلىسى بۇل تىزىمدە كوش باستاپ تۇر. مۇندا ءبىر تۇرعىن ءۇش جىلدا ورتا ەسەپپەن 44 867 تەڭگەنى الكوگولگە جۇمساعان. ودان كەيىن سولتۇستىك قازاقستان (39 755 تگ) مەن قاراعاندى وبلىسى (38 257 تگ) تۇر. ال الماتى قالاسى (35 895 تەڭگە) مەن پاۆلودار وبلىسى (34 577 تەڭگە) ىشىمدىكتى تۇتىنۋ بويىنشا توپ-5ء-تىڭ قاتارىندا.
وڭتۇستىك پەن باتىس وڭىرلەرى ىشىمدىككە قاراجاتتى الدەقايدا از جۇمسايدى. تۇركىستان وبلىسىندا بۇل كورسەتكىش – 11 مىڭ تەڭگە، ال قىزىلوردا وبلىسى مەن شىمكەنت ەڭ تومەن تۇتىنۋشى وڭىرلەر قاتارىندا.
ءبىراق ەڭ باستىسى – اۋىلداردىڭ ءوز ىشىندە ىشىمدىككە قارسى مادەنيەت قالىپتاسىپ كەلە جاتقاندىعىندا. مۇنداي باستامالار اۋىل اقساقالدارى، قوعامدىق كەڭەستەر مەن بەلسەندى جاستار تاراپىنان كوتەرىلىپ وتىر. ال جەرگىلىكتى بيلىك پەن پوليسيا تاراپىنان قولداۋ تاۋىپ، ناقتى شارالار جۇزەگە اسىپ كەلەدى.
ماسەلەن، الماتى وبلىسىندا ىشىمدىك ساتۋعا تولىق تىيىم سالعان 6 اۋىل بار: اقشي (ىلە اۋدانى)، بوياۋلى (بالقاش اۋدانى)، بەرىكتاس (جامبىل اۋدانى)، جايداقبۇلاق (كەگەن اۋدانى)، سۇڭقار جانە شوشاناي (ۇيعىر اۋدانى).
الماتى وبلىستىق پوليسيا دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى مەيرام ابىكەيەۆتىڭ ايتۋىنشا:
«ىشىمدىكسىز اۋىل – بۇل جالاڭ ۇران ەمەس. بۇل – جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ شىنايى تاڭداۋى. ەگەر ەرەجەنى بۇزعاندار بولسا، اۋىل اقساقالدارى، پوليسيا مەن اكىمدىك بىرىگىپ، ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى. قاجەت بولعان جاعدايدا اكىمشىلىك شارالار قولدانىلادى. بۇل – اۋىل بەدەلىن ساقتاۋ ءۇشىن ماڭىزدى قادام».
ءتىپتى توي-تومالاق، قۇدالىق، مەرەكەلىك جيىننىڭ ءبارى ىشىمدىكسىز وتەدى ەكەن.
«بۇل ءقازىر كوپشىلىك ءۇشىن قالىپتى جاعدايعا اينالعان. ءتىپتى، وزگە ەلدى مەكەننىڭ ازاماتتارى دا وسى تارتىپتەن حاباردار. ياعني، ىشىمدىگى جوق اۋىلدان كەلگەن ەشبىر ادام ىشىمدىك ىزدەمەيدى. ەسەسىنە، توي-جيىنداردا ۇلتتىق سالت-داستۇرگە ساي ءجون-جورالعىلار، ۇلتتىق ويىندار مەن كونسەرتتىك باعدارلامالار ۇيىمداستىرىلادى. ال، پوليسيا قىزمەتكەرلەرى سونداي ءىس-شارا كەزىندە قوعامدىق ءتارتىپ پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتەدى»، - دەپ ءتۇسىندىردى پد باسشىسى.
جۋىردا عانا سولتۇستىك قازاقستاندا – 19، تۇركىستاندا – 66، قاراعاندىدا – 63، اقتوبەدە – 33، قىزىلوردادا – 18، اتىراۋدا – 53 اۋىل ىشىمدىكتەن تولىقتاي باس تارتقانى بەلگىلى بولدى. بۇل ءۇردىس جىل سوڭىنا دەيىن تاعى بىرنەشە اۋىلدا جالعاسادى دەپ كۇتىلۋدە.
قازاقستاننىڭ باس پروكۋرورى بەرىك اسىلوۆ بۇل باستامانى ءوز پاراقشاسىندا قولداپ، بىلاي دەپ جازدى:
«ءيا، بۇل تەڭىزگە تامعان تامشىداي كورىنۋى مۇمكىن. باستاما اقساقالدار مەن قوعامدىق كەڭەستەردەن باستالدى. اۋىل كاسىپكەرلەرى ەرەكشە ريزاشىلىققا لايىق. جەرلەستەرىنىڭ باستاماسىن ەستىگەن ولار ءوز ەركىمەن الكوگولدى سورەدەن الىپ تاستادى. بۇل رەتتە، ولاردىڭ تابىسى تومەندەمەگەن. اۋىل تۇرعىندارى الكوگولدىڭ ورنىنا بالالارعا پايدالى ونىمدەر ساتىپ الا باستادى. باستىسى – وڭ وزگەرىستىڭ باستالعانى»
پوليسيا مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، ىشىمدىككە تىيىم سالىنعان اۋىلداردا قىلمىس، جانجال، بۇزاقىلىق دەرەكتەرى كۇرت ازايعان نەمەسە مۇلدە تىركەلمەگەن. قوعامدىق ءتارتىپ پەن تىنىشتىق ورنىققان.
«ىشىمدىكسىز اۋىل» — بولاشاققا باعىتتالعان پاراساتتى شەشىم ەكەنى ءسوزسىز. شاعىن باستاما بولىپ كورىنگەنىمەن، ونىڭ جەمىسى ۇرپاقتىڭ اماندىعى مەن اۋىلدىڭ تۇتاستىعى ءۇشىن ۇلكەن ماڭىزعا يە. حالىقتىڭ تاباندىلىعى مەن بىرلىگىمەن بۇل باستاما الداعى ۋاقىتتا دا ءوز جالعاسىن تابارىنا سەنىم مول.