Qoǵamnyń damýy men ulttyq qaýipsizdiktiń negizinde tártip pen zańdylyq jatyr. Memleket basshysy Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtyń bastamasymen qabyldanǵan birqatar zańdar men baǵdarlamalar elimizde tártipti nyǵaıtýǵa, azamattyq jaýapkershilikti arttyrýǵa jáne memlekettik basqarýdyń tıimdiligin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan. «Tártip bar jerde — damý bar» qaǵıdasy memlekettik deńgeıde de, jeke tulǵa deńgeıinde de ózekti. Tártip — bul tek erejelerdi saqtaý emes, sonymen birge qoǵamdaǵy ózara senim men jaýapkershiliktiń kórinisi.
Bilim berý salasynda bul qaǵıda erekshe mańyzdy. Ujymdyq tártip, akademıalyq adaldyq jáne basqarý mádenıeti stýdentterdiń sapaly bilim alýyna jáne tulǵalyq damýynda sheshýshi ról atqarady. Qazaq ulttyq qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıteti elimizdiń bilim berý júıesinde tártip pen sapany ushtastyra otyryp, bolashaq pedagogtardy daıyndaıdy.
Tártip — sapaly bilimniń tiregi
Bilim berý prosesiniń tıimdiligi oqý ornynyń ishki akademıalyq, pedagogıkalyq jáne etıkalyq standarttardy qanshalyqty saqtaıtynyna táýeldi. Tártipke negizdelgen ortada stýdenttiń nazaryn shashyratatyn faktorlar azaıyp, oqý úrdisi júıelenedi. Al oqytýshynyń kásibı talaptardy saqtaýy — bilim sapasynyń turaqty bolýyna áser etedi.
Hımıa kafedrasy mysalynda alsaq, zerthanalyq jumystardyń qaýipsiz ótýi, qural-jabdyqtardyń durys qoldanylýy, hımıalyq materıaldarmen jumys barysynda qaýipsizdik erejelerin buljytpaı oryndaý — bári de tártipke negizdeledi. Zerthanalyq qaýipsizdik talaptaryn saqtamaý tek oqý prosesine emes, adam ómirine de qaýip týdyrýy múmkin. Sondyqtan kafedramyzda stýdentter arasynda jaýapkershilik mádenıetin qalyptastyrýǵa erekshe kóńil bólinedi.
Tártip — ujymnyń kelisimi men ózara syılastyǵy
Kez kelgen uıymnyń damýy onyń ishki rýhanı ahýalyna baılanysty. Tártip — adamdar arasyndaǵy syılastyqtyń, kelisimniń, uıymshyldyqtyń kepili. Dál osy faktorlar akademıalyq ujymnyń shyǵarmashylyq jáne ǵylymı áleýetin arttyrady.
Ujymda tártiptiń bolýy — ár qyzmetkerdiń óz mindetin ýaqytyly, sapaly jáne adal atqarýyna jol ashady. Bul óz kezeginde kafedranyń strategıalyq maqsattaryna qol jetkizýine yqpal etedi. Jaratylystaný ınstıtýtynyń Hımıa kafedrasynda kelisim men júıelilik prınsıpteri negizinde jumys jasaý dástúrge aınaldy. Árbir oqytýshynyń jeke tájirıbesi men ortaq jaýapkershiligi birikken kezde ǵana kafedra joǵary nátıjelerge qol jetkizedi.
Stýdenttik tárbıe men mádenıet qalyptastyrý
Ýnıversıtettiń basty mindetteriniń biri — kásibı maman daıyndaýmen qatar, tulǵalyq damyǵan, mádenıetti, jaýapkershiligi joǵary azamat qalyptastyrý. Bul proses eń aldymen tárbıe jumysynyń júıeli júrgizilýine baılanysty.
«Tártip bar jerde — damý bar» tujyrymyn stýdentter boıyna sińirý — tek eskertý berý nemese ereje talap etý emes. Ol stýdenttiń ishki motıvasıasyn oıatý, ózin-ózi basqarýǵa úıretý, akademıalyq adaldyq mádenıetin qalyptastyrýmen tikeleı baılanysty. Akademıalyq adaldyq — zamanaýı bilim berý júıesiniń basty talaptarynyń biri. Plagıattan bas tartý, emtıhan barysynda jaýapkershilik tanytý, ǵylymı jumysta ádildik saqtaý — bular tártip mádenıetiniń kórinisi.
Tártip – ınovasıa men ǵylymı izdenistiń negizi
Ǵylym salasynda tártiptiń róli erekshe. Ǵylymı derekterdi naqty júrgizý, ádistemeni durys qoldaný, nátıjeni durys rásimdeý — bulardyń bári zertteýshiniń tártiptiligine baılanysty. Hımıa kafedrasynda jas zertteýshilerdi ǵylymǵa baýlý barysynda josparlaý, júıeleý, derekterdi jınaý jáne taldaý mádenıeti erekshe nazarda ustalady.
Tártipti ǵylymı orta — jańa ıdeıalardyń týyndaýyna, ınovasıalyq jobalardyń júzege asýyna múmkindik beredi. Josparly jumys, anyq maqsattar men ádil baǵalaý júıesi kafedranyń ǵylymı áleýetin arttyrýǵa jáne qoǵamǵa qajetti sapaly mamandar daıyndaýǵa yqpal etedi.
Tártip – basqarý mádenıetiniń ózegi
Bilim berý mekemesindegi tártip tek jeke tulǵalyq deńgeıde ǵana emes, basqarý júıesiniń barlyq satylarynda oryn alýy kerek. Basqarý mádenıeti joǵary bolǵan jaǵdaıda ǵana oqý ornynyń strategıalyq baǵyttary naqty aıqyndalyp, olardy júzege asyrý úshin tıimdi mehanızmder jasalady. Ýnıversıtetishilik jáne kafedralyq qujat aınalymynyń rettelýi, oqý prosesiniń naqty josparlanýy, ishki aýdıt pen monıtorıń júıesiniń durys uıymdastyrylýy — munyń barlyǵy basqarýdaǵy tártiptiń aıqyn kórsetkishi.
Hımıa kafedrasynda oqý-ádistemelik qujattar, jumys baǵdarlamalary, baǵalaý krıterııleri men oqý josparynyń talapqa saı júıelenýi — kafedranyń josparly ári tártipti jumys júrgizetininiń dáleli. Árbir pán boıynsha oqý baǵdarlamalarynyń jańartylyp otyrýy, akredıtasıalyq talaptarǵa sáıkestigi, bilim alýshylardyń nátıjelerin ádil baǵalaý tártibi, kafedra ujymynyń kásibı jaýapkershiligi men tártipke degen qurmetin kórsetedi. Tártipke negizdelgen basqarý — sapa menedjmenti júıesiniń qalyptasýyna da tikeleı yqpal etedi.
Tártiptiń pedagog tulǵasyn qalyptastyrýdaǵy róli
Joǵary oqý orny — bolashaq pedagogtardy tárbıeleıtin orta. Demek, munda tártiptiń orny erekshe. Bolashaq muǵalimniń kásibı kelbeti tek teorıalyq bilimmen emes, onyń minez-qulqymen, jaýapkershiligimen, ustazdyq etıkasymen aıqyndalady. Stýdent pedagog retinde syrtqy jáne ishki mádenıetti kórsetýge, ózin-ózi damytýǵa, ujymda til tabysýǵa úırenýi tıis. Bul qasıetterdiń barlyǵy tártip arqyly qalyptasady.
Ustazdyq qyzmettiń basty ustanymy — úlgi bolý. Tártipti ustaz — stýdentke baǵyt kórsetetin shamshyraq sıaqty. Sondyqtan oqý ornynda oqytýshynyń sóıleý mádenıeti, aýdıtorıadaǵy tártibi, áriptestermen qarym-qatynasy, ýaqytqa qurmeti erekshe mánge ıe. Osyndaı talaptar negizinde qalyptasqan kásibı orta stýdentterdiń rýhanı-adamgershilik damýyna oń yqpal etedi.
Tártip jáne ulttyq tárbıe qundylyqtary
Qazaq halqy tártipti, ar-namysty, úlkendi syılaýdy, jaýapkershilikti joǵary baǵalaǵan. Halyq pedagogıkasy – ulttyq tárbıe júıesiniń ózegi. «Tártipke baǵynǵan qul bolmaıdy» degen dana sóz tártiptiń qoǵamdaǵy mańyzyn tereń kórsetedi. Búgingi jastardy tárbıeleýde osy ulttyq qaǵıdalardy bilim berý prosesine engizý — zaman talaby.
Qazaq ulttyq qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıteti ulttyq qundylyqtardy dáripteý, qyz balanyń mádenıetti, parasatty, bilimdi tulǵa bolyp qalyptasýyna jaǵdaı jasaý jolynda úlken jumys atqaryp keledi. Ulttyq mádenıetti saqtaýda tártiptiń róli aıryqsha. Ádeptilik, ınabattylyq, kishipeıildilik — tártip mádenıeti arqyly qalyptasatyn qasıetter. Ýnıversıtet qabyrǵasyndaǵy tárbıelik is-sharalar da osy qundylyqtardy nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan.
Tártip — qoǵamnyń turaqtylyǵyn, uıymnyń damýyn jáne jeke tulǵanyń kemeldenýin qamtamasyz etetin basty qundylyq. Bilim berý salasynda tártip pen júıelilikke súıenbeıtin eshbir proses óziniń nátıjesine jete almaıdy. Sondyqtan «Tártip bar jerde — damý bar» qaǵıdasy bizdiń kafedra qyzmetiniń ári oqý-tárbıe jumysymyzdyń negizgi baǵyty bolyp qala beredi. Tártipke negizdelgen orta — kásibılikke, mádenıetke, ǵylymı izdeniske jáne adamdyq qundylyqtarǵa bastaıtyn jol.