«الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترى ءۇشىن شىعارماشىلىق تۇرعىدان دا، حالىقارالىق مادەني بايلانىستار تۇرعىسىنان دا 2025 جىل ەرەكشە بەلەستەرگە تولى بولدى. ءداستۇرلى ونەردى جاڭعىرتۋ، ۇلتتىڭ ءتول مادەنيەتىن كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ، زامان تالابىنا ساي جاڭا باعىتتاردى يگەرۋ جولىندا تەاتر ۇجىمى مازمۇندى جوبالاردى جۇزەگە اسىرىپ، ەلىمىزدىڭ بىرنەشە وڭىرىندە جانە شەتەل ساحناسىندا ۇلتتىق ونەردىڭ مەرەيىن اسىردى.
اتاپ ايتاتىن بولساق ءبىرجان سالدىڭ شىعارماشىلىعىنان سىر شەرتەتىن «تەمىرتاس» رەكۆيەمى ساحنالاندى. «تەمىرتاس» رەكۆيەمى ءبىرجان سالدىڭ سوڭعى كۇندەرى مەن شىعارماشىلىعىنىڭ ماڭىزدى كەزەڭدەرىن بەينەلەيدى. سونداي-اق قازاق حالقىنىڭ قايماعى بۇزىلماعان اندەرى مەن ونىڭ فيلوسوفياسى تەرەڭ اشىلىپ، ءداستۇرلى ونەرگە سۋساعان كورەرمەننىڭ كۇدىكتى ويىن سەيىلتتى. ءبىرجان سالدىڭ شىعارماشىلىعى قازاق ءان ورەنىنىڭ قازىناسى سانالسا، ونىڭ ىشىندەگى «تەمىرتاس» ءانى سال-سەرىسىنىڭ ماڭگىلىك مۇراسى. «تەمىرتاس» ارقىلى ءبىز ءبىرجان سالدى تەك اقىندىق جانە انشىلىك قىرىنان عانا ەمەس، ادامدىق بولمىسى جاعىنان دا تانىپ-بىلەمىز. رەجيسسەر سالدىڭ بوياماسىز تاعدىرىن كورسەتۋ ارقىلى، قازاق حالقىنىڭ بۇگىنگى مەن ەرتەڭىنە دەگەن تولعانىسىن دا جەتكىزۋگە تىرىسقان. ماسەلەن، قويىلىمدا دومبىرانى سىندىرىپ، سوڭىندا جوعارى قوياتىن كورىنىس بار. بۇل جاھاندانۋ زامانىنداعى سىرتتان كەلگەن مادەنيەت پەن ۇلتتىق ونەرىمىزدىڭ اراسىنداعى تارتىستى بەينەلەۋى دەپ ۇعىنساق بولادى.
گاسترولدىك ساپارلار – ۇلتتىق ونەردى وڭىرلەرگە جەتكىزگەن اۋقىمدى جۇمىستارعا جالعاستى. الماتى قالاسى مادەنيەت باسقارماسىنىڭ قولداۋىمەن 2025 جىلدىڭ ءساۋىر مەن ماۋسىم ايلارى ارالىعىندا تەاتر الماتى، جەتىسۋ، تۇركىستان، قىزىلوردا، جامبىل، اباي، شىعىس قازاقستان وبلىستارى مەن شىمكەنت قالاسىن قامتىعان اۋقىمدى گاسترولدىك ساپار ۇيىمداستىردى. بارلىعى 42 قويىلىم ساحنالانىپ، ءار وڭىردەگى كورەرمەن قاۋىم تەاتر ونەرپازدارىن زور قۋانىشپەن قارسى الدى.
الماتى وبلىسىنداعى نارىنقول، كەگەن، شونجى، شەلەك، جاركەنت، ەسىك، قونايەۆ، قاسكەلەڭ، مىڭباي سىندى ەلدىمەكەندەردەن باستاپ، جەتىسۋ ءوڭىرىنىڭ تالدىقورعان، تەكەلى، سارقان، بالپىق بي، سارىوزەك سياقتى ايماقتارىنداعى قويىلىمدار انشلاگپەن ءوتتى. بالالارعا ارنالعان «اگۋگاي مەن يگيگاي» ەرتەگىلىك قويىلىمى جاس كورەرمەندەردىڭ ايرىقشا ىقىلاسىنا يە بولدى.
سىر ەلىندە قىزىلوردا، شيەلى، جاڭاقورعان ايماقتارىنداعى قويىلىمدار دا ەرەكشە اسەر قالدىردى. تۇركىستان مەن شىمكەنت قالاسىنداعى ونەر ساپارى قازاقى سالت-داستۇرمەن كومكەرىلگەن «التىباقان»، «ايمان-شولپان»، «اگۋگاي مەن يگيگاي» قويىلىمدارىمەن تولىقتى.
تەاتردىڭ بارلىق قويىلىمدارى – جاندى داۋىستا، 20-دان استام ۇلتتىق اسپاپتى مەڭگەرگەن «الاتاۋ» ەتنو-فولكلورلىق ءانسامبلىنىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ءوتتى. سونىمەن قاتار، ترۋپپا قۇرامىندا كاسىبي بي ءانسامبلى، ءداستۇرلى انشىلەر، اقىندار مەن جاس اكتەرلەر ونەر كورسەتتى.
گاسترولدىك ساپار اباي وبلىسى مەن شىعىس قازاقستاندا جالعاسىن تاپتى. سەمەيدەگى اباي اتىنداعى قازاق مۋزىكالىق-دراما تەاترى ونەر ۇجىمىن سالتاناتتى تۇردە قارسى الىپ، «ALATAU FM راديوسى» مۋزىكالىق كومەدياسى كورەرمەنگە ۇسىنىلدى. قويىلىم بارلىق جاسقا ورتاق مەرەكەلىك كوڭىل-كۇي سىيلاپ، ۇلتتىق تاربيە مەن ادامي قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتادى.
وسكەمەن قالاسىندا دا ونەرپازدار ەرەكشە قوشەمەتكە يە بولدى. ەكى تەاتر اراسىندا مادەني ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويىلىپ، شىعارماشىلىق بايلانىستى جاڭا دەڭگەيگە كوتەردى.
حالىقارالىق ساحناداعى ۇلكەن جەتىستىك
2025 جىلدىڭ ەڭ ماڭىزدى جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى – تەاتردىڭ «Mamluk. سۇلتان بەيبارىس» سپەكتاكلىنىڭ تمد ەلدەرىنىڭ V جاستار تەاتر فورۋمىندا كورسەتىلىپ، ا.پ. چەحوۆ اتىنداعى XVII حالىقارالىق تەاتر فەستيۆالىنە رەسمي تۇردە شاقىرىلۋى بولدى. شىلدەنىڭ 8–9 كۇندەرى ماسكەۋدەگى موسسوۆەت اتىنداعى تەاتر ساحناسىندا وتاندىق ونەر بيىگىن كورسەتتى. سۇلتان بەيبارىستىڭ 800 جىلدىعىنا وراي تۇساۋى كەسىلگەن بۇل قويىلىم – ءوزىنىڭ ساحنالىق فورماسى مەن رەجيسسەرلىك شەشىمدەرى ارقىلى ەرەكشەلەنەدى. قويىلىمنىڭ رەجيسسەرى – وتاندىق جاس تولقىن رەجيسسەرلەرىنىڭ ءبىرى، «دارىن» مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىنىڭ يەگەرى، تيۋركسوي-دىڭ «تۇركى الەمىنىڭ ۇزدىك رەجيسسەرى» فارحاد مولداعالي.
پىكىر: د.ءا.ابايەۆ، رەسەي فەدەراسياسىنداعى قازاقستاننىڭ توتەنشى جانە وكىلەتتى ەلشىسى: – وسىنداي الەمگە بەلگىلى، بەدەلدى ا.پ. چەحوۆ اتىنداعى فەستيۆالگە قاتىسىپ، وزدەرىنىڭ تەڭدەسىز ونەرلەرىن پاش ەتكەن «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترىنىڭ ۇجىمىنا ەرەكشە العىسىمدى جەتكىزگىم كەلەدى. ەلىمىزدىڭ مارتەبەسىن كوتەرگەن قويىلىم بولدى. ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىزدى وسىنداي ونەر تۋىندىلارىمىزبەن مادەنيەت سالاسىندا كورسەتىپ وتىرۋعا ءبىز ءارقاشاندا قولداۋ بىلدىرۋگە دايىنبىز. بۇل رەجيسسەردىڭ جانە تەاتر ۇجىمىنىڭ ۇلكەن ەڭبەگى. كورەرمەندەردىڭ سىزدەرگە دەگەن ىستىق ىقىلاسىن كوردىڭىزدەر. قويىلىم وتە ءساتتى ءوتتى دەپ ايتا الامىز. تەاتر ۇجىمى بولاشاقتا دا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتىپ، الەمدىك دەڭگەيدە قازاق مادەنيەتىن تانىتا بەرىڭىزدەر دەگىم كەلەدى.
سونىمەن بىرگە، تەاتردىڭ «Steppes Rhapsody» قويىلىمى الەمدەگى ەڭ ءىرى تەاتر الاڭدارىنىڭ ءبىرى سانالاتىن «اۆينون OFF» فەستيۆالىندە ساحنالانىپ، قازاقتىڭ كونە داستۇرلەرى مەن مادەنيەتىن حالىقارالىق قاۋىمعا پاش ەتتى. بۇل قويىلىمدا «الاتاۋ» تەاترىنىڭ اسەم ءۇنى مەن تەرەڭ ءبيى قازاق حالقىنىڭ تاريحىن سويلەتتى. اتا-بابالارىمىزدىڭ قانىمەن سىڭگەن كوشپەندىلىك رۋحى، ۇلى دالانىڭ كەڭدىگىنەن تۋىنداعان ايقىندىق ساحنادا تەرەڭ ءارى مول سەزىمدەرمەن ورىندالدى. قويىلىمنىڭ العاشقى ءساتى — «شامان ءبيى» مەن «اقساق قۇلان» كۇيىنىڭ اۋەندەرى حالىقتىڭ تەرەڭ فيلوسوفياسى مەن تاريحي ساناسىن بەينەلەي وتىرىپ، كورەرمەندى بىردەن ءوز الەمىنە تارتىپ اكەتتى. دومبىرانىڭ كۇمبىرى، قوبىزدىڭ سىزدى ءۇنى قازاقتىڭ وتكەن ءداۋىرىن، ونىڭ ماڭگىلىك تىرشىلىگىن كورسەتتى.
فەستيۆالدىڭ Co-Presidentء-ى ارولد داۆيد قويىلىمدى جوعارى باعالاپ، ونىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى ماڭىزىن اتاپ ءوتتى.
پىكىر: ارولد داۆيد – فەستيۆالدىڭ Co-President
مەن فرانسۋز قاۋىمىنا قازاقتىڭ قازىرگى زامانعى ونەرىن تانىتىپ، ەلىمىزدىڭ باي شىعارماشىلىق الەمى جايىندا تەرەڭ تۇسىنىك بەرۋ ءۇشىن وسى ۇلى ونەردىڭ الاۋىن جاعىپ، قويىلىمدى ۇسىندىم. ءبىزدىڭ فەستيۆالىمىزدە جىل سايىن الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن 2000-نان اسا تەاتر مايتالماندارى قاتىسىپ، ءتۇرلى قويىلىمداردى تاڭداپ، ءوز ونەر سارايلارىندا كورسەتۋ ءۇشىن ولاردى ءوز باعدارلامالارىنا قوسادى. بۇل فەستيۆال — شىعارماشىلىق الماسۋ، كەزدەسۋلەر مەن كاسىبي تاجىربيە ءبولىسۋ الاڭى. وسىلايشا، مەن سىزدەردىڭ شىعارماشىلىعىڭىزدىڭ جۇرەگىنە تەرەڭ ءۇڭىلىپ، ونى بولاشاقتاعى گاسترولدەر مەن فەستيۆالدەردە قازاقتىڭ ونەرىن كورۋگە ىنتا تانىتاتىن كوپشىلىك تابادى دەپ ۇمىتتەنەمىن. ءبىز مادەنيەتتەردى ءوزارا الماسۋ مەن حالىقارالىق ديالوگ اياسىندا جۇمىس ىستەپ، ءوزارا تۇسىنىستىك پەن بايلانىستى نىعايتۋ ءۇشىن وسىنداي شىنايى كەزدەسۋلەردى قاجەت ەتىپ وتىرمىز.
رەسپۋبليكا كۇنى اياسىنداعى حالىقارالىق مادەني شارالار دا تەاتر جەتىستىگىن ەسەلەدى. الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن ق ر ۇلتتىق مەرەكەسى – رەسپۋبليكا كۇنىنە وراي ەستونيا استاناسى تاللين قالاسىندا وتكەن مەرەكەلىك كونسەرتتە «ۇلىتاۋ» ەتنو-روك توبى ونەر كورسەتىپ، قازاق مۋزىكاسىن ەۋروپالىق كورەرمەنگە تانىتتى.
بۇل – قازاق ونەرىنىڭ جاھاندىق كەڭىستىكتەگى مارتەبەسىن كوتەرگەن ءىرى جەتىستىكتەردىڭ ءبىرى. حالىقارالىق ءبىلىم جانە كاسىبي دامۋ باعىتىندا 2025 جىلدىڭ 24 ماۋسىمى مەن 4 شىلدەسى ارالىعىندا تەاتردىڭ 15 قىزمەتكەرى مالايزيانىڭ كۋالا-لۋمپۋر قالاسىندا كاسىبي بىلىكتىلىگىن ارتتىردى. بۇل – تەاتردىڭ حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي ماماندار دايارلاۋ باعىتىنداعى ماڭىزدى قادامداردىڭ ءبىرى.
جىل قورىتىندىسىندا تەاتر قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەڭبەگى جوعارى دەڭگەيدە باعالاندى. مادەنيەت قىزمەتكەرلەرى كۇنىنە وراي الما امانجولوۆا پرەزيدەنت جارلىعىمەن «ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالىمەن ماراپاتتالدى. 47 جىلدىق ەڭبەك ءوتىلى بار كوستيۋمەر ساعىمكۇل قارابالينا مەن اقىن، دراماتۋرگ، «الاش» حالىقارالىق ادەبي سىيلىعىنىڭ يەگەرى باقىت بەدەلحان الماتى قالاسى اكىمىنىڭ العىس حاتىنا يە بولدى. رەسپۋبليكا كۇنى قارساڭىندا ساعىزباي قارابالين «پاراسات» وردەنىمەن، ال ينارا اۋباكيروۆا «قۇرمەت بەلگىسى» توسبەلگىسىمەن ماراپاتتالدى.
ساعىزباي قارابالين
باقىت بەدەلحان
ساعىمكۇل قارابالينا
سونىمەن قاتار، قازاقستان تەاتر سىنشىلارى بىرلەستىگىنىڭ VII مارتە ۇيىمداستىرىلعان «سىنشىلار جۇلدەسى – 2025-تە» ادىلەت تامەنوۆ «تەمىرتاس» سپەكتاكلى ءۇشىن «دراما سپەكتاكلىنىڭ جىل حورەوگرافى» نوميناسياسىن جەڭىپ الدى. ال «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترى «رەسپۋبليكالىق گاسترولدىك ساپارلار» باعىتى بويىنشا 1-ورىن يەلەنسە، بالالارعا ارنالعان «اگۋگاي مەن يگيگاي» ەرتەگىسى 7 637 كورەرمەن جيناپ، 4-ورىنعا يە بولدى.
جىل سوڭىندا تەاتردا تاعى ءبىر ماڭىزدى شىعارماشىلىق باستاما قولعا الىندى. رەجيسسەر مەيرام حابيبۋللين دايىنداعان «قايران اباي» سپەكتاكلى كوركەمدىك كەڭەستىڭ قاراۋىنا ۇسىنىلىپ، ماقۇلداندى. قويىلىم قازاق رۋحانياتىنىڭ تەمىرقازىعى ابايدىڭ تۇلعاسىن زاماناۋي ساحنادا جاڭا قىرىنان تانىتۋعا باعىتتالعان. اتالعان سپەكتاكل مەن جوسپارداعى «قورلان» قويىلىمى كورەرمەنگە الداعى پرەمەرالاردا جول تارتپاق.
2025 جىل «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترى ءۇشىن شىعارماشىلىق ورلەۋ جىلى بولدى. تەاتر: ۇلتتىق ونەردى ايماقتارعا كەڭىنەن ناسيحاتتادى، حالىقارالىق فەستيۆالدەردە قازاقستان مادەنيەتىن جوعارى دەڭگەيدە تانىتتى، جاڭا قويىلىمدارمەن رەپەرتۋارىن تولىقتىردى، كاسىبي سەرىكتەستىك اياسىن كەڭەيتتى، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋدى باستى ماقسات ەتكەنىن ناقتى ىستەرىمەن دالەلدەدى.
ورتالىق ازياداعى جالعىز ءداستۇرلى ونەر تەاترى رەتىندە «الاتاۋ» الداعى ۋاقىتتا دا ۇلتتىق ونەردى الەمگە تانىتىپ، رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ جارقىن ۇلگىسى بولۋدى جالعاستىراتىنى ءسوزسىز.